Şeyh Haydar
Şeyh Haydar, (d. 1459-60, Diyarbakır - ö. 9 Temmuz 1488, Tabersaran), Safeviye Tarikatından Şeyh Cüneyd'in oğludur. Babası savaşta öldüğünde henüz doğmamış olan Haydar, babası ölünce annesi Hatice Begüm (Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan'ın kızkardeşi)[1] Akkoyunlu Devleti'ne gittiği için Akkoyunlu sarayında doğdu. Dokuz yaşına kadar burada büyüyen Haydar, dayısı Uzun Hasan'la birlikte tarikatın merkezi Erdebil'e geldi ve tarikatın başına geçti. Küçüklüğünde Türkçe'den başka Arapça ve Farsçayı da öğrenen Haydar, dönemin ünlü bilgini Ali Kuşçu'dan da dersler almıştır.
| Şeyh Haydar | |
|---|---|
| Şeyh Haydar illüstrasyonu (soldaki) | |
| Safevi Tarikatı Şeyhi | |
| Görev süresi 1480-1488 | |
| Yerine geldiği | Şeyh Cüneyd |
| Yerine gelen | Sultan Ali |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1459/60 Diyarbakır |
| Ölüm | 9 Temmuz 1488 Tabersaran, Dağıstan |
| Evlilik(ler) | Alemşah Halime Begüm |
| Çocuk(lar) | Sultan Ali, I.İsmail, İbrahim Mirza |
| Dini | Şii İslam |
Tarihçe
değiştirKarakoyunlu hükümdarı Cihan Şah'ı yenerek kendi otoritesini kuran Uzun Hasan ablasının oğlu olan Şeyh Haydar'ı 1469 yılında, dedelerinin şehri olan Erdebil'e tekrar yerleştirmiş. Safevi tarikatını tekrar burada kuzey Suriye, Anadolu'dan gelen müridleriye oluşturmuştu.[2] 1471-1472 yılında Uzun Hasan ile Despina Hatun'un kızı olan Alemşah Halime Begüm ile evlenmiştir.[3][4][5] Bu evliliği sonunda Sultan Ali Safevi, İbrahim Mirza ve Şah İsmail Safevi isminde 3 oğlu olmuştur.[6][7]
Babası Şeyh Cüneyd gibi tarikatı büyütmek istemiş ve Şirvanşahlar Devletine saldırmıştır. Başarılı sonuçlanan Derbent kuşatması sonunda Şirvan hükümdarı Ferruh Yasar (1462-1500) Gülüstan kalesine çekilerek 7 ay muhasarada kalmıştır. Daha sonra Şeyh Haydar'ın güçlenmesinden çekinen Akkoyunlu hükümdarı Sultan Yakup 1488'de Ferruh Yaşar'a yardım göndermiş ve Tabersaran yakınlarında yapılan savaşta Şeyh Haydar öldürülmüştür.[8] Başı kesilerek Tebriz'e getirilmiş ve iki gün sokaklarda halka gösterildikten sonra köpeklere atılmıştır.[9] Bu olay sonunda Şeyh Haydar'ın Erdebil'deki türbesi Kızılbaşlar için bir hac mekanı haline gelmiştir.[6] Şeyh Haydar'ın ölümünden sonra Akkoyunlu Sultanı Sultan Yakub, Şeyh Haydar'ın çoçuklarını ve eşini İstahr kalesine hapsetmiştir. Akkoyunlu hükümdarı Sultan Yakup’un 1490 yılında ölümü üzerine yeğenlerine sadece hürriyet yolu açılmamıştır. Sultan’ın vefatı sonucu Akkoyunlu topraklarında başlayan ve bir türlü bitmeyen iç savaşlar neticesinde tahtı eline geçiren Rüstem Bey, kardeşi Baysungur’a karşı giriştiği amansız mücadelede yeni kuvvetlere ihtiyaç duyması üzerine, Safevilerden yararlanmak istemiştir. Bundan dolayı da Şeyh Haydar’ın oğullarını ve eşini serbest bıraktırmıştır.[10]
Şeyh Haydar'ın Oğlu Şah İsmail Hatai, Safevî Devleti'nin kurucusudur.
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ Öngören, Reşat (2008). "Safeviyye". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 35. Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 460-462. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2021.
- ^ "Islam without Allah?, By Colin Turner, pg.63". 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010.
- ^ "Persia, By Brigadier- Sir Percy Sykes, pg.72". 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010.
- ^ "Safavid Iran, By Andrew J. Newman, pg.129". 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010.
- ^ "Don Juan of Persia - A Shi-Ah Catholic 1560-1604, By & Brothers Harper & Brothers, Harper Brothers Staff, &. Brothers Harper &. Brothers, pg.107". 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010.
- ^ a b "A History of Persia, By Percy Molesworth Sykes, pg.241". 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010.
- ^ "Voices of Islam: Voices of tradition, By Vincent J. Cornell, pg.225". 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010.
- ^ "E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936, By M Th Houtsma, T W Arnold, A J Wensinck, pg.944". 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010.
- ^ Tufan Gündüz, Son Kızılbaş Şah İsmail, 5. baskı, s. 34
- ^ "Şah İsmail: Hayatı ve Şahsiyeti". Sebahattin Şimşir. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 2019. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2024.