[go: up one dir, main page]
More Web Proxy on the site http://driver.im/İçeriğe atla

Pertek

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Pertek
İlçe
Resmin solunda Çelebi Ali Camii (16. yüzyıl) ile birlikte Pertek manzarası görülmektedir. Arka planda Keban Gölü var.
Resmin solunda Çelebi Ali Camii (16. yüzyıl) ile birlikte Pertek manzarası görülmektedir. Arka planda Keban Gölü var.
Türkiye'de yeri
Türkiye'de yeri
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlTunceli
Coğrafi bölgeDoğu Anadolu Bölgesi
İdare
 • KaymakamAhmet Coşkun
 • Belediye başkanıRecai Vural (AK Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam947 km²
Rakım1100 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam11.669
 • Kır
4,828
 • Şehir
6.237
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu62500
İl alan kodu0428
İl plaka kodu62

Pertek, Tunceli iline bağlı bir ilçedir.

Tunceli ilinin güneyinde yer alır. Elazığ il sınırları ile arasındaki Keban Baraj Gölü ile ayrılmaktadır.

Köken bilimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Evliya Çelebi'nin Seyahatname'sinde şehrin isminin Moğolca karakuş anlamına gelen "per-teng" den geldiğini belirterek "Pertek kalesi üzerinde tunçtan bir karakuş heykeli vardır. Her yıl Nevruz gününde, kanat çırpıp bütün Ekrad (Kürtler) ve Mığdisi kavimlerini bu şehrin pazarına toplamak için işaret verirmiş. Bunun içinde bu şehre Pertek denirmiş, Halid Bin Velid bu şehri ele geçirince bu heykeli yıkmış ancak kalenin üzerinde heykelin yeri hala belli olmakta" diye bahsetmiştir.[1][2] Bununla birlikte, Pertek ilçesinde mahalle ve bazı köy adlarının halk tarafından hâlen Ermenice isimleriyle zikredilmesi (Şebşebik, Sağmınik, Sıptınik, Şorğu, Titenik, Xirnik, Margek, Axzunik, Horik,...), Pertek adının aslında Ermenice olduğu ve "Kalecik" anlamına geldiği iddiasına da kanıt olarak sunulmuştur.[3]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Pertek'in içinde bulunduğu Fırat'ın kuzeyindeki bölgede, Cilalı Taş Devrinden itibaren yerleşim başlamıştır. MÖ 2. bine ait Hitit kayıtlarında, bölgenin İşuwa Krallığı hakimiyetinde olduğu görülmektedir. MÖ 1600'den itibaren Hitit saldırılarına maruz kalan bölge, MÖ 1350 gibi Hitit vassalı olan krallar tarafından yönetilmeye başlandı. Hititlerden sonra Asur egemenliğine giren bölge, Sophane adıyla anılmaya başlanmış ve MÖ 8. yüzyıl gibi Urartular'ın hakimiyetine girmiştir. Pertek kalesinin bu dönemde inşa edildiği değerlendirilmektedir. Urartular'ın yıkılması akabinde MÖ 6. yüzyılda Ahameniş İmparatorluğu bölgeyi ele geçirmiştir. Ahamenişler döneminde bölge Ermenistan Satraplığı içerisinde yer almıştır. MÖ 331'de Makedon Kralı Büyük İskender'in Ahamenişleri ortadan kaldırmasıyla bölgede Makedonlar'a karşı gelen Pers soylusu olan I. Ariotres tarafından kurulan Kapadokyo Krallığı hakimiyeti başlamıştır. İskender'in ölümünden sonra bölgede Selevkoslar'a tabi krallıklar hüküm sürse de, Selevkoslar'ın Romalılar'a mağlup olmasından sonra MÖ 188'de yapılan Apamea Antlaşması sonrasındaki otorite boşluğu akabinde Ermeni satrapları bölgeyi bağımsız olarak yönetmeye başlamıştır. MÖ 1. yüzyıl başların Roma-Part mücadelesine sahne olan bölge MÖ 55 yılında kesin olarak Roma hakimiyetine katılmıştır. Roma'nın bölünmesiyle Bizans topraklarında kalan yerleşim, 6. ve 7. yüzyıllarda Bizans-Sasani savaşlarına sahne olmuş ve sık sık el değiştirmiştir. Sasaniler'in yıkılmasıyla Pertek'te, Emevi ve Abbasi hakimiyeti görülmüştür. Evliya Çelebi seyahatnamesinde Pertek Kalesinin Halid Bin Velid tarafından ele geçirildiği belirtilmiştir.

Pertek ve çevresinde yeniden Bizans egemenliği tesis edildiğinde Pertek kalesi ve yerleşimi Bizans kaynaklarında geçmemiştir. Bu durum yerleşim ve kalesinin önemli bir konuma sahip olmadığını düşündürmektedir. Bardas Skleros ve Bardas Fokas (genç) isyanı sonrasında yaşanan otorite boşluğu, bölgede karışıklık dönemini başlatmıştır. 1071 yılındaki Malazgirt Meydan Muharebesi sonrası Türk akınlarına maruz kalan bölgede Philaretos Brachamios adlı Bizans generali bir süre hakimiyet kursa da 1086/87 gibi Çubuk Bey tarafından ele geçirilmiş ve 1113'e kadar Çubukoğulları Beyliği egemenliğinde kalmıştır. Bu tarihten sonra Mengücekler'in egemenliğine gire Pertek, 1226'da Anadolu Selçuklularının topraklarına katılmıştır. 1243 yılındaki Kösedağ Muharebesi Pertek ve çevresi Moğol hakimiyetine girmiştir. 1340'ta Eretna Beyliği, 1379'da Erzincan Beyliği ve sonrasında Timurlular döneminde yerel beyler hakimiyetindeki Pertek, 1433-35 arasında Akkoyunlarca ele geçirilmiştir. Akkoyunlular'ın yıkılmasının akabinde Nur Ali Halife tarafından Pertek yerleşimi Safeviler'in hakimiyetine katılmıştır. 1514 yılında gerçekleşen Çaldıran Muharebesi sonrasında Osmanlı-Safevi mücadelesine sahne olan Pertek, Ovacık Muharebesi akabinde Osmanlı hakimiyetine girmiştir.[4]

Pertek Osmanlı idaresine geçince, Pertek'in de yer aldığı Çemişgezek sancağının yönetimi Pir Hüseyin Bey'e ölümüne kadar verilmiştir. 1518, 1530 ve 1541 tahrirlerinde Çemişgezek sancağının nahiyesi olan Pertek, 1541 yılı sonrasında müstakil sancak haline getirilerek Pir Hüseyin Beyin oğullarından Rüstem Bey ve onun nesline yurtluk-ocaklık olarak verilmiştir.[5]

Diyarbekir Vilayeti'nin 3811 numaralı Ağustos 1691 tarihli Cizye Defteri'nde; Çaharsancak'ın Pertek kazasının merkezinde, yerleşik 38 ve sonradan gelen 24 olmak üzere 62 Gayrimüslüm erkek kaydedilmiştir. Aynı defterde, merkez ve bağlı 11 köy dahil olmak üzere o dönemki Pertek kazasının tümünde ise 314 Gayrimüslim kaydedilmiştir.[6] Ocaklık statüsü kaldırıldıktan sonra kaza merkezi konumunda olan Pertek, 1888 tarihinde Hozat merkez olmak üzere kurulan Dersim sancağına bağlıdır. 1892 yılında ise yerleşim, Çarsancak kazasının nahiyesi konumundadır. Pertek ilk olarak 1907 yılında isyancı aşiretlerin saldırısıyla karşılamış, 1916 yılındaki Dersim ayaklanmaları sırasında isyancı aşiretlerce ele geçirilerek yağmalanmıştır.[7][8] 1916'da Tunceli vilayeti kurulunca Tunceli'nin ilçesi durumuna gelen Pertek, 1937 yılında diğer ilçelerle birlikte Elazığ'dan yönetilmeye başlanmıştır. 1947'de Tunceli'nin tekrar il olarak teşekkülü ile birlikte Pertek de diğer ilçelerle birlikte Tunceli ilinin bir ilçesi durumuna gelmiştir.[9]

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]

2007 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre toplam 11.869 kişinin yaşadığı Pertek'te nüfusun %50,82'si ilçe merkezinde, %49,18'i ise köylerde yaşamaktadır. Nüfusun cinsiyete göre dağılımına bakıldığında toplam erkek nüfusun 6.165, toplam kadın nüfusun ise 5.704 olduğu görülmektedir.

İlçe nüfusunda özellikle 1990 yılından sonra büyük oranda düşme olduğu görülmektedir. Genellikle göçler, yakınlığı sebebiyle Elazığ'a yapılmaktadır. Bu düşüşün en büyük sebebi işsizliğin yol açtığı geçim sıkıntısıdır.[10]

Yıl Toplam Şehir Kır
Pertek ilçesi (Elâzığ)
1927[11] 13.992 2.108 11.884
1935[12] 16.522 2.131 14.391
Pertek ilçesi (Tunceli)
1940[13] 13.745 2.469 11.276
1945[14] 14.556 2.527 12.029
1950[15] 16.310 2.581 13.729
1955[16] 18.187 2.810 15.377
1960[17] 20.366 3.069 17.297
1965[18] 22.993 3.578 19.415
1970[19] 22.516 3.627 18.889
1975[20] 22.550 4.176 18.374
1980[21] 21.562 4.394 17.168
1985[22] 21.449 5.031 16.418
1990[23] 18.833 5.428 13.405
2000[24] 13.199 5.737 7.462
2007[25] 11.869 6.032 5.837
2008[26] 13.079 7.496 5.583
2009[27] 11.695 6.341 5.354
2010[28] 11.158 5.882 5.276
2011[29] 11.839 6.619 5.220
2012[30] 12.198 7.077 5.121
2013[31] 11.934 6.568 5.366
2014[32] 11.699 6.553 5.146
2015[33] 11.466 6.465 5.001
2016[33] 11.034 6.204 4.830
2017[33] 10.977 6.214 4.763
2018[33] 11.669 6.626 5.043
2019[33] 11.063 6.230 4.833
2020[33] 11.065 6.237 4.828

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hayvancılık, tarım ve Keban Baraj Gölü üzerindeki feribot işletmeciliği ilçeye önemli bir ekonomik getiri sağlamaktadır. Arpa, buğday, şeker pancarı ve nohut gibi tarım faaliyetlerinin yanı sıra, süt, peynir, kırmızı et, bal ve yumurta üretimiyle hayvancılık, ilçe ekonomisinin başlıca gelir kaynağıdır.

Eğitim ve sağlık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Pertek ilçesinde 2020 yılı itibarıyla; 1 anaokul, 6 ilkokul, 2 ortaokul, 3 lise ve 1 halk eğitim merkezi ve 1 akşam sanat okulu bulunmaktadır. Yükseköğrenim olarak ise, Munzur Üniversitesine bağlı Sakine Genç Meslek Yüksekokulu bulunmaktadır. İlçede sağlık tesisi olarak 1 adet devlet hastanesi vardır.

Ulaşım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Elazığ il merkezine en yakın ilçe olan Pertek, Keban baraj gölü üzerinde feribot işletmeciliğine sahiptir. Elazığ il merkezine önce feribot ve ardından araçla 26 km mesafede, Tunceli il merkezine ise karayoluyla 47 km mesafededir.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Seyahatname 3. cilt sayfa 1439
  2. ^ Kahraman, Seyit Ali; Dağlı, Yücel (1999). "Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi III. Kitap" (PDF). Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 305 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu - Dizini. Yapı Kredi Yayınları. s. 198. 26 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020. 
  3. ^ İsmail Beşikçi (Hrsg): Resmî Tarih Tartışmaları 6: Resmî Tarihte Kürtler, s. 110
  4. ^ Danık, Ertuğrul (2005). "Pertek Kalesi" (PDF). Vakıflar Dergisi, 29. FSM Vakıf Üniversitesi Akademik Arşiv Sistemi. ss. 397-428. 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2021. 
  5. ^ Ünal, Mehmet Ali (1992). "XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı -İdari Yapısı-". Osmanlı Araştırmaları. 12 (12). DergiPark. ss. 383,389. 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2021. 
  6. ^ Koçak, Zülfiye (2017). "1691 Tarihli Cizye Defterine Göre Pertek, Mazgirt, Çemişgezek ve Sağman Kazaları" (PDF). OTAM, 41. Ankara Üniversitesi. ss. 199,200. 14 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2021. 
  7. ^ Taş, Erhan (2020). "XIX. Yüzyıl Sonlarında ve XX. Yüzyıl Başlarında Dersim'de Haberleşme Araçlarının Kullanımı ve Asayiş". Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19. DergiPark. ss. 169,170. 12 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2021. 
  8. ^ Halaçoğlu, Ahmet (1994). "Elazığ". İslam Ansiklopedisi. Cilt 10. TDV İslam Ansiklopedisi. ss. 552-554. 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2021. 
  9. ^ "Pertek Belediyesi". 31 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2009. 
  10. ^ "Pertek Kaymakamlığı". 12 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2009. 
  11. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  12. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  13. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  14. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  15. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  16. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  17. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  18. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  30. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  31. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  32. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  33. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Pertek Nüfusu - Tunceli". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Tunceli Pertek Nüfusu". nufusune.com. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Pertek ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Pertek&oldid=33950526" sayfasından alınmıştır