Sardisli Melito

Sardisli Melito (Yunanca: Μελίτων Σάρδεων Melítōn Sárdeōn; ölümü 180), apolojet (İman savuncusu), teolog, Kutsal Kitap uzmanı idi. İzmir yakınlarındaki Sardis’in piskoposu ve erken Hristiyanlıktaki büyük otoritelerden birisi^[1]. Yortusu 1 Nisandır.

Yahudi olarak doğmuş, Havari Pavlus gibi Yunan kültürünü benimsemiştir. Efesli piskopos Polikrates (130-196) ondan ‘hadım’ diye bahsederek,^[2] Melito’nun keşiş hayatını ve muhtemelen bekar kalmasını ifade etmiştir.^[3] Retorik tartışma sanatında eğitim görmüş olan Melito’nun özellikle iki stoik filozofun etkisi altında kaldığı düşünülmektedir; Cleanthes ve Poseidonius. Melito aynı zamanda Nasıralı İsa’nın dünyada yaşadığı yerlere ve Yerusalem’e hac yolculuğu yaptığı bilinen ilk Kilise Babasıdır, yaklaşık 170 yılında yaptığı yolculukta Yahudi Kutsal kitapları üzerinde de araştırmalar yapmıştır.^[4][5]

Hristyanlığın başlangıcında Hristiyanlar arasında Mesih’in yeniden doğuşunun ne zaman kutlanacağı üzerinde bir anlaşmazlık vardı. Ireneus ve birçok Anadolulu piskopos gibi Melito da Paskalya'yı Yahudilerin Fısıh bayramı ile aynı zamanda kutlamayı tercih ediyordu,^[6] Roma’daki gibi Fısıh bayramından sonraki Pazar günü yerine. Muhtemelen Yahudi geçmişinden ötürü fısıh bayramı ile aynı günde kutlanılması gerektiğini düşünüyordu.

Melito'nun teolojik düşüncesinde Kristoloji merkezi bir rol oynar.^[7] Mesih’in tanrısallığı ve herşeyden önce varoluşu Melito’nun teolojisini şekillendirmektedir. Mesih’in enkarne oluşunun sebebi insanı günah, ölüm ve şeytandan kurtarmaktı.

Edebi eserlerinin büyük çoğunluğu kayıptır. Melito'nun eserlerinin listesi Eusebius, Hieronymus ve Rufinus tarafından sağlanmaktadır. Ancak çalışmalarının çoğu bize ulaşmadı.^[8]

• Marcus Aurelius’a Hristiyanlığın Savunması. Bu eseri bilinen en büyük katkısı olmak ile beraber sadece birkaç fragmanı günümüze ulaşmıştır. Melito Hristiyanlık ve devlet arasında barışçıl ilişkilerin olmasını isteyen ilk savunucalardan birisidir. Melito, Marcus Aurelius’a Hristiyanlığın nasıl imparatorluk için bir kazanç ve fırsat kaynağı olabileceğini açıklamıştır.^[9][10]
• Çile üzerine Hitabe. Bu hitabe yakın zamanda keşfedilmiş ve 1940’larda yayınlanmıştır. Melito, hitabesinde Mesih’in ölüm karşısında elde ettiği zaferi vaaz etmektedir. O ölümü utançla giymiştir çünkü ölümden dönmüş ve ölümlüleri mezarlarından kaldırmıştır.

Bunlara ek olarak Melito Yahudilerin Mısır’dan Çıkışını Mesih’in kurtarıcı işinin bir türü olarak okumaktadır. Musa Mesih’in bir tür önfigürüdür. Oldukça anlamlı bir kıyaslamayla Melito, Yahudilerin güvenli kaçışını sağlayan kuzunun kesilmesi ile Mesih’in çilesi ve ölümünün Hristiyanların günahtan ve ölümden kaçışını sağlaması arasında bağ kurmaktadır. Mesih’in ölümü ve dirilişini bu bağlamda görerek Melito bağışlamayı vaaz eder. Mesih kendisinden, bağışlanmanın kendisiymiş gibi bahseder.