Mehmet Sabri Toprak

Mehmet Sabri Toprak
Türkiye Tarım Bakanı
Görev süresi 3 Mart 1925 – 30 Ekim 1927
Başbakan	İsmet İnönü
Yerine geldiği	Hasan Fehmi Ataç
Yerine gelen	Mustafa Rahmi Köken
Türkiye Büyük Millet Meclisi 2., 3., 4. ve 5. Dönem Milletvekili
Görev süresi 11 Ağustos 1923 – 27 Aralık 1938
Seçim bölgesi	1923 – Manisa 1927 – Manisa 1931 – Manisa 1935 – Manisa
Meclis-i Mebûsan 5. Dönem Mebusu
Görev süresi 14 Mayıs 1914 – 21 Aralık 1918
Seçim bölgesi	1914 – Denizli
10. Fenerbahçe SK Başkanı
Görev süresi 1915–1917
Yerine geldiği	Mehmet Hulusi Bey
Yerine gelen	Dr. Nâzım Bey
Kişisel bilgiler
Doğum	1877 Bosna, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	19 Şubat 1938 (61 yaşında) İstanbul, Türkiye
Defin yeri	Zincirlikuyu Mezarlığı, İstanbul
Partisi	İttihat ve Terakki Cumhuriyet Halk Partisi
Bitirdiği okul	İstanbul Hukuk Fakültesi Darüşşafaka Lisesi
Mesleği	Hukukçu, Bürokrat ve Siyasetçi

Mehmet Sabri Toprak, (1877, Bosna, Osmanlı İmparatorluğu - 19 Şubat 1938, İstanbul) Türk Bürokrat, eski Tarım Bakanı ve Fenerbahçe Spor Kulübü'nün 10. başkanıdır.

Tüfekçizade Mehmet Bey'in oğlu olarak Bosna eyaletinde dünyaya gelen Sabri Bey, Darüşşafaka'yı 1898 yılında birincilikle bitirmesinin ardından Darülfünun'da (İstanbul Hukuk Fakültesi) Hukuk eğitimi alarak, mezun olmuştur.^[1][2] Darüşşafaka'da eğitim aldığı yıllardaki üstün başarısı sebebiyle Alman firması Siemens'in, Berlin'deki merkezine stajyer olarak Osmanlı Maarif Nazırlığı tarafından telgraf eğitimine gönderilmiştir.^[3]

Buradaki eğitiminden sonra yurda dönüp sırasıyla; Posta ve Telgraf Nezareti Tercüman Kalemi Memurluğu, Posta ve Telgraf Nezareti Ecnebi Muhasebatı Kalemi Baskatipliği, Mühendis Kalemi Fen Memurluğu, Telgraf Mektebi Müdürlüğü, Posta ve Telgraf Umum Müdürlüğü gibi çeşitli devlet kademelerinde görev aldıktan sonra İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne üye olup, 1909 yılında da bu partinin umumi katipliği (genel sekreter) görevine getirilir.

II. Meşrutiyet ilan olunduktan sonra ilkin; 18 Nisan 1912'de Osmanlı Meclis-i Mebûsan II. Dönem Saruhan Mebusluğu'na seçilmiş, III. Dönemde de tekrar Saruhan Mebusluğu'na seçilmiş ve 1918 yılına kadar bu görevini sürdürmüştür.^[4][5] Cumhuriyetin kurulmasının ardından; TBMM II. Dönem Saruhan milletvekilliği, III. Dönem Cebelibereket ve Manisa^{[not 1]} milletvekilliği görevini üstlenmiştir. TBMM IV. ve V. Dönem Manisa Milletvekilliği, II. Dönem Posta ve Telgraf Encümeni Reisliği, III. Dönem Divan-ı Muhasebat Encümeni Reisliği, TBMM 1. Reis Vekilliği, 4. Hükûmet Ziraat Vekilliği (Tarım Bakanı) yapmıştır.^[6]

Osmanlı'nın son dönemlerinde İstanbul'un, İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesinin ardından işgalcilerin askeri kuvvetleri, dönemin Osmanlı asker, aydın ve bürokrat isimlerini Malta Adası'na sürgüne göndermiştir. Bu sürgüne gönderilen kişiler arasında Mehmet Sabri Bey de bulunmaktadır.^[7] İngiliz Amiral Calthorpe’un "ikinci sınıf sürgünler" olarak adlandırdığı esirler arasında bulunan Mehmet Sabri Bey, 28 Mayıs 1919 günü İstanbul Bekirağa Bölüğü ceza evinden alınıp 2 Haziran 1919 günü Malta'ya bırakılan 41 kişi ile birlikte Malta’da 14 ay boyunca esir tutulmuştur.^[8][9] 1926-1933 yılları arasında İngiltere’nin Türkiye büyükelçiliği görevini yürüten George Clerk, temsilcilik faaliyetinin yanı sıra 1927 yılında tutmuş olduğu özel bir raporda o dönem Türkiye’nin önde gelen devlet adamlarını "Notes on the Leading Personalities in Turkey" (Türkiye’de Önde Gelen Şahsiyetler Hakkında Notlar) başlığı altında bir anlamda fişlemiştir. Elçinin tutmuş olduğu bu rapor, daha çok asker ve siyasetçiler ile ilgili olup; belirli alanlarda dış politikaya katkı sağlaması için İngiltere Dışişleri Bakanı Austen Chamberlian’a gönderilmiştir. Raporda kendisi hakkında şu ifadeler geçmektedir;

Mehmet Sabri Bey, kuruluş dönemlerinde Fenerbahçe'nin üyesi olmuştur. İttihat ve Terakki Fırkası'nda başkatip olarak göreve başlamasının üzerine Kadıköy'ün Moda semtine yerleşmiş, Fenerbahçe'nin sportif faaliyetleri kendisini etkilemiş ve futbola da bu sayede ilgi duymuştur. Ardından, ikamet ettiği semtin kulübü olan Fenerbahçe'ye sempati beslemiş ve üye olmuştur.

1914 yılı sonlarında Hamit Hüsnü Kayacan’ın görevi bırakması üzerine Fenerbahçe başkanlığını devralan Mehmet Sabri Bey, düşman ganimeti olan "Belkıs Kotrası" ve birkaç futa ile bir araba dolusu spor malzemesini Fenerbahçe'ye tahsis etmiştir.^[10] Mehmet Sabri Bey, Fenerbahçe'ye I. Dünya Savaşı yıllarında büyük hizmetler sağlamıştır. Özellikle İttihat ve Terakki Fırkası'nın kapanmasının ardından partinin bütün kütüphanesini Fenerbahçe'ye tahsis etmiştir. O dönem Fenerbahçe yönetim kurulunda görev almış Elkatipzade Mustafa Bey; Mehmet Sabri Bey'in son derece dürüst bir şahsiyet olduğunu ve Fenerbahçe için çok hizmetler verdiğini ifade etmiştir.^[11]

Mehmet Sabri Bey ve Mustafa Kemal Paşa uzun yıllardan süregelen çok yakın 2 arkadaştırlar. Bu sebepten dolayı Mustafa Kemal Paşa, İstanbul'a gelişlerinde Mehmet Sabri Bey'in Moda'daki evinde kalmaktadır. 1918 yılının Mayıs ayında, Yıldırım Ordular Grubu Komutanı olarak Filistin Cephesi'ne giderken birkaç günlüğüne İstanbul'a uğrayan Kolağası Mustafa Kemal, 3 Mayıs 1918 tarihinde Fenerbahçe Spor Kulübü'nün Kuşdili Çayırı'nın yanındaki Kuşdili Lokali'ni ziyaret etmiştir. Mehmet Sabri Bey, arkadaşı Mustafa Kemal ile kulüp lokalini ziyarete geleceklerini önceden bildirdiği için, Fenerbahçeliler onları kulüp binasında hazır bir şekilde beklemişlerdir. Önce yorgunluk kahvesi içilmiş, ardından da Hamit Hüsnü ve Elkatipzade Mustafa Beyler ile birlikte lokalin ikinci katında kupaların olduğu bölüm gezilmiştir.

Mustafa Kemal, Fenerbahçe kulüp lokalinde yaklaşık olarak üç saat kadar kalmış ve buradan Fenerbahçe'nin yarış teknesiyle (kayık) deniz yoluyla ayrılmıştır.^[12][13] Mehmet Sabri Bey'in Fenerbahçe ile ilgisi Mütareke dönemi ve Millî Mücadele döneminde olduğu gibi; Cumhuriyetin ilk yıllarında da devam etmiştir. Nitekim, Fenerbahçe’nin 1922-1923 yılı şampiyonluğunda Mehmet Sabri Bey, Hamit Hüsnü Kayacan, Mustafa Elkatipzade, Nasuhi Baydar gibi yöneticiler başta olmak üzere futbolcu kadrosuyla beraber toplu fotoğrafta yer almıştır. Mehmet Sabri Bey, 1915-1916 ve 1923-1924 yıllarında da kulübün aralıklarla başkanlığını yapmıştır. Beş yıl süren işgal döneminde Fenerbahçe, diğer Türk kulüpleri^{[not 3]} gibi işgalci kuvvetlerin oluşturduğu futbol takımlarıyla elli maç yapmış; bunlardan 41’ini kazanmış, dört beraberlik ve beş yenilgi almıştır. Kulübün bu başarısı; işgal altında olan İstanbul halkına, hatta Sakarya Savaşı’nda da savaşan Türk askerleri üzerinde olumlu bir etki yaratmış ve bu maçlar sonucunda alınan galibiyetlerin ardından sempati toplayan Fenerbahçe, bu sayede ayrıca taraftar kitlesini oldukça genişletmiştir.

Mehmet Sabri Toprak'ın Zincirlikuyu Mezarlığı'nda bulunan kabri, İstanbul

Kulübün Kuşdili’ndeki lokali; denize açılan bir dere ağzında olmasından dolayı Milli Mücadele döneminde Anadolu’ya erzak, silah ve cephane yollanan merkezlerden biri haline gelmiştir. Bu durum, işgal güçleri tarafından fark edilmiş ve lokal basılarak kulüp kapatılmıştır.^[13] Mehmet Sabri Bey, Mustafa Kemal Atatürk’ün uzun yıllardan beri yakın dostluğunu kazanmış bir isimdir. Hatta akşam sofralarının vazgeçilmez isimlerinden birisidir. Mehmet Sabri’nin bekâr olmasının getirdiği bir avantajla Kuşdili’ndeki Fenerbahçe Lokali’nden doğruca Mustafa Kemal Paşa’nın o dönem ikamet ettiği Dolmabahçe Sarayı’na gittiği çok olmuştur.^[11] Mehmet Sabri Bey, gerek Tarım Bakanı olduğunda; gerekse Fenerbahçe lokaline geldiğinde, Fenerbahçe’nin hizmetinde olduğunu, herhangi bir zorlukla karşılaşılırsa bunu çözmek için elinden geleni yapacağını ifade etmiştir.^[10] Mehmet Sabri Bey, Manisa Mebusu olarak vazifesini sürdürürken 19 Şubat 1938 tarihinde tedavi altında bulunduğu İstanbul’daki Alman Hastanesinde ölmüştür.^[14]

1. ^ Manisa’dan Milletvekili seçildi fakat Bükreş Büyükelçiliğine atanması sebebi ile 23 Mart 1929 tarihinde istifa etti. Aynı Dönem içinde 2. defa Cebelibereket Milletvekili seçildi.
2. ^ Ufuk Erdem’in “İngiliz Elçisi George Clerk’in 1927 Raporu (1927 Yılı Türkiye Fişlemeleri)”, (Atatürk Dergisi 3, sy 2, 2014, 48, 59-60.) adlı makalesi aracılığıyla haberdar olunan raporun İngiltere’deki orijinal nüshasına ulaşılmış ve Erdem’in rapordaki “Ağustos 1926’daki İttihat ve Terakki Cemiyeti davaları sırasında, 1922’deki İttihat ve Terakki Cemiyeti liderleriyle olan ilişkisinin ifşasıyla pozisyonu zayıfladığı halde” ifadesine çalışmasında yer vermediği tespit edilmiştir.
3. ^ Altınordu İdman Yurdu, Galatasaray, Anadolu Üsküdar ve Beşiktaş gibi diğer Türk futbol takımları, işgal kuvvetleriyle oynadıkları müsabakalardan bu derecede başarı sağlayamamışlardı.