Macadamia

Bu maddenin içeriğinin Türkçeleştirilmesi veya Türkçe dilbilgisi ve kuralları doğrultusunda düzeltilmesi gerekmektedir. Bu maddedeki yazım ve noktalama yanlışları ya da anlatım bozuklukları giderilmelidir. (Yabancı sözcükler yerine Türkçe karşılıklarının kullanılması, karakter hatalarının düzeltilmesi, dilbilgisi hatalarının düzeltilmesi vs.) Düzenleme yapıldıktan sonra bu şablon kaldırılmalıdır.

Macadamia
Macadamia integrifolia ağaç yaprakları ve meyveleri
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Plantae Şube: Tracheophyta Sınıf: Magnoliopsida Klad: Eudicots Takım: Proteales Familya: Proteaceae Alt oymak: Macadamiinae Cins: Macadamia F.Muell.
Türler
Macadamia integrifolia Maiden & Betche Macadamia jansenii C.L.Gross & P.H.Weston Macadamia ternifolia F.Muell. Macadamia tetraphylla L.A.S.Johnson

Macadamia, Güney Afrika ve Endonezya ile Avustralya'nın bazı bölgelerinde yetişen çiçekli bitkilerden Proteaceae familyasından 4 türünü kapsayan bir ağaç cinsidir. Bu cins adını meslektaşı Botanist Ferdinand Von Mueller ile birlikte bu cinsi ilk olarak tanımlayan John Macadam'dan alır.^[1] Aborjinler ve yerli Avustralyalılar arasında ise gyndl, jindilli ve boombera gibi adlarla anılır.^[2]

Bu ağaçların meyveleri, Macadamia Fındığı olarak bilinen, kabuğunun içinde etli, yumuşak ve tatlı bir çekirdek içerir. Bu çekirdekler, lezzetli olduğundan dolayı yüksek bir fiyata satılır ve özellikle Avustralya ve Hawaii'de yapılan ürünlerin yapımında kullanılır. Bu cinsin 4 türünün de doğal yaşam alanı birbirlerine çok yakın bir hâlde Avustralya'da bulunur. Bir zamanlar bu tür, bu ağaç ailesi içinde sayılırken, sonrasında farklı bir tür olarak kabul edilen çeşitleri olmasına rağmen, yakın akrabalık ilişkisi nedeniyle soy dağılımında aynı ailenin içinde kabul edilmiştir. Örneğin Virotia türü Yeni Kaledonya'da, Catelepidia ağaç türü ailesinden bir tür Kuzeydoğu Queensland'de; Lasijia türü (bütün Kuzeydoğu Avustralya'daki Macademya benzeri türleri ifade eder haldedir) Kuzeydoğu Queensland'de, Doğu Avustralya'da, yine bir türü Endonezya'da bulunmaktadır.

Küçükten büyüğe her dem yeşil olan (yaprak dökmeyen) ağaçlar, cinsine göre 2-12 metre arası bir boya kadar büyüyebilmektedir. Yaprakları cinsine göre 3 ila 6 halka dizilimli olabilmekle, yaprak türleri eliptik, mızrak veya ters yumurtamsı şekilde 6–30 cm uzunluğunda ve 2–13 cm genişliğinde ve dikensi kenarlı olabilir. Çiçekleri ince, 5–30 cm uzunluğunda basit salkım şeklindedir. Çiçekler tek başına 10–15mm uzunluğunda, beyazdan pembe veya mor renge kadar değişen 4 ufak tepale sahiptir. Meyveleri çok sert, odunsu ve küre şeklinde folikül sivri tepeli bir kabuğun ardında 1 veya 2 tohum içerir.^[3]

Avrupalı göçmenler yerleşmeden binlerce yıl önce Doğu Avustralya yağmur ormanlarına yetişen bu ağaçların meyvelerini Avustralya yerlilerinden aborjinler yenmekteydi. Bu tohumlardan birine gyndl or jindilli (M. integrifolia) adı veriliyordu ve bunlar ilk avrupalılarca "kindal" gibi satılıyordu. Yeni Güney Galler (New South Wales) eyaletinde bu ağacın güneydeki cinsleri geleneksel adıyla, boombera (M. tetraphylla) olarak biliniyordu.^[4] Gympie bölgesinde, "boppal" (Macadamia) sezonluk eğlenceleri yerliler düzenlenlerdi. Bu eğlencelerin yapıldığı yerlerden biri de adını bu eğlencelerinden alan Bauple Dağı'dır.

1828

Allan Cunningham Macadamia bitkisini keşfeden ilk Avrupalıdır.

1857

Alman-Avustralyalı botanist Ferdinand von Mueller Macadamia bilimsel adını bu bitki için kullanmıştır – von Mueller bu adı arkadaşı ünlü bilim adamı ve Avustralya Felsefe Enstitüsünün sekreteri olan Dr. John Macadam için vermiştir.

1858

Walter Hill, Brisbane Şehir Botanik Bahçesinde görevindeyken, bu bitkinin meyve çekirdeğini bir çocuğun yediğini ve hasta olmadığını gördü, bu kişi yerli halktan olmayan ilk defa makadami fındığını yiyen kişi oldu.

1860'lar

King Jacky, Logan River Klan'ında aborjin kökenli kişi, Brisbane'nin güneyi, Queensland, bilinen ilk makadamia ticaretini yapan kişi oldu, kendisi ve kabilesi düzenli olarak topladıkları makadamiaları göçmenlere sattılar.^[5]

1866

Tom Petrie Yebri Creek (Petrie yakınlarında) Buderim'de aborjinlerden elde ettiği makadamialar ekerek yetiştirmeye başladı. (Nut Growing Experiments’ The Queenslander Thursday 8 October 1931 p. 13)

1881

William H. Purvis macadamia fındığını Hawaii'ye şeker kamışı tarlalarında rüzgar kesici bitki olarak götürdü.

1882

Rous Mill'de, Lismore'dan 12 km uzakta, Charles Staff tarafından bilinene ilk ticari makadamia ekimi yapıldı.

1889

Avustralyalı botanist, Joseph Maiden, "Fındıkları her zaman satılabilir, yetiştirmeye değer." diyerek makademyayı tanıttı.^[6]

1910

The Hawaiian Tarımsal keşif istasyonu Makademyaların Hawaii Kona Bölgesi, Hawaii'ye kahve üretimini desteklemek için teşvikine izin verdi.^[7]

1916

Thomas Petrie deneme amaçlı Maryborough bölgesinde, pekanla Makadamia deneme üretime başladı. (Nut Growing Experiments’ The Queenslander Thursday 8 October 1931 p. 13)

1922

Ernst Van Tassel Hawaiian Macadamia Nut Co. şirketini Hawaii'de kurdu.

1925

Tassel Hawaii'de ilk ticari amaçlı Makademya tarlasını kurdu.

1931

Ernest Van Tassel makademya işleme tesisini Hawaii'de kurup (Puhukaina Caddesi Kakaako); Van's macadamia fındıkları diye satışa başladılar..

1937

W. W. Jones ve J. H. Beaumont "Science" dergisine verdiği demeçle toplu üretimi sağlayan ilk başarılı aşılamayı gerçekleştirdiklerini duyurdular.

1940'lar

Steve Angus, Murwillumbah, Avustralya'da, Macadamia Nuts Pty. Ltd. adlı şirketi kurarak küçük çapta tohumu işleme ve işleyerek satıma başladılar.

1946

Hawaii'de büyük bir Makademya tarlası kuruldu.^[8][9]

1953

Castle & Cooke "Royal Hawaiian" adlı yeni bir varyetenin tohumları ile ABD'de popüler hale geldi.

1997

Avustralya ABD'yi Macadamia üretiminde geçti.^[7]

2001

Boo Yong Sia Estate 12,000 ağacı Johore eyaleti, Malezya'ya ekti.

2003

Avustralya bir araştırma Macadamia tohumlarının genel ve toplam LDL kolesterol seviyesini düşürdüğünü tespit etti.^[10]

• Macadamia integrifolia
• Macadamia jansenii
• Macadamia ternifolia
• Macadamia tetraphylla

Lasjia cinsi 2008 yılına kadar Macademia cinsindeyken sonra ayrılmıştır.

• Lasjia P.H.Weston & A.R.Mast:

• Lasjia claudiensis (C.L.Gross & B.Hyland) P.H.Weston & A.R.Mast; Sinonim, bilinen adı: Macadamia claudiensis C.L.Gross & B.Hyland
• Lasjia erecta (J.A.McDonald & R.Ismail) P.H.Weston & A.R.Mast; Sinonim, bilinen adı: Macadamia erecta J.A.McDonald & R.Ismail
• Lasjia grandis (C.L.Gross & B.Hyland) P.H.Weston & A.R.Mast; Sinonim, bilinen adı: Macadamia grandis C.L.Gross & B.Hyland
• Lasjia hildebrandii (Steenis) P.H.Weston & A.R.Mast; Sinonim, bilinen adı: Macadamia hildebrandii Steenis
• Lasjia whelanii (F.M.Bailey) P.H.Weston & A.R.Mast; Sinonimleri:bilinen adı : Helicia whelanii F.M.Bailey, Macadamia whelanii (F.M.Bailey) F.M.Bailey

Catalepidia, 1995 yılında kadar Macadamia ailesinden sayılırken şimdi ayrı bir cins olarak ayrılmıştır.

• Catalepidia P.H.Weston:

• Catalepidia heyana (F.M.Bailey) P.H.Weston; Sinonimleri, bilinen adı: Helicia heyana F.M.Bailey , Macadamia heyana (F.M.Bailey) Sleumer

Virotia, Macadamia cins ailesinden 1975 yılına kadar sayılırken sonrasında ayrılmıştır, 2008 yılında durumu tartışmalıdır.

• Virotia L.A.S.Johnson & B.G.Briggs:

• Virotia angustifolia (Virot) P. H. Weston & A. R. Mast (2008); Sinonim, bilinen adı: Macadamia angustifolia Virot
• Virotia francii (Guillaumin) P. H. Weston & A. R. Mast (2008); Sinonim, bilinen adı: Roupala francii Guillaumin
• Virotia leptophylla (Guillaumin) L.A.S.Johnson & B.G.Briggs (1975); Sinonim, bilinen adı: Kermadecia leptophylla Guillaumin
• Virotia neurophylla (Guillaumin) P. H. Weston & A. R. Mast (2008); Sinonimleri, bilinen adı: Kermadecia neurophylla Guillaumin, Macadamia neurophylla (Guillaumin) Virot
• Virotia rousselii (Vieill.) P. H. Weston & A. R. Mast (2008); Synonym, bilinen adı: Roupala rousselii Vieill
• Virotia vieillardi (Brongn. & Gris) P. H. Weston & A. R. Mast (2008); Synonym, base name: Roupala vieillardii Brongn. & Gris

Tohumları son derece değerli bir besin kaynağıdır. Ancak bu 4 tür içinde sadece 3 türün ticari önemi vardır dahası Lasija ve Virotia gibi yakınsak cins ailelerinden türlerinde ticari önemi bulunmamaktadır. Ticari önemi bulunan türler Macadamia integrifolia, Macadamia tetraphylla ve Macadamia ternifolia'dır. Ancak bu 3 tür içerisinde Macadamia Ternifolia sadece kozmetik sektörü gibi bir kısım sanayi de yağı için kullanılabilirken, sadece 2 türün hem yenilebilme ve hem de yağı açısından değerlendirilebilme özelliği vardır. (Macadamia integrifolia ve Macadamia tetraphylla) Bu cinsin geri kalan türleri ise M. jansenii ve M. ternifolia gibi zehirli ve/veya yenilemez tohumlara sahiptir zira bu türlerin tohumları içerdiği glikozitlerden biri olarak kabul edilen cyanogenic glycosidesler yüzünden toksik haldedir. Aynı durum Virotia ve Lasija cins aileleri için de söz konusudur. Bununla birlikte bu türlerin tohumları belli Avustralya yerlilerince iyice suda kaynatılarak bu maddenin etkisiz hale getirilmesi suretiyle yenilebilse de bu açıdan integratifolia ve tetraphylla kadar ticari değerleri bulunmamaktadır.

Diğer taraftan 2 adet yenilebilir macadamia türü genelde birbirleri ile çaprazlanmaktadır ve M. tetraphylla doğal ortamında bu sebeple tehdit altındadır.

Macadamia tohumları ilk olarak Güney Brisbane'de 1828'de kâşif ve botanist Alan Cunningham tarafından tanımlanmıştır. Yabani Macadamia ağaçları bugün Güneydoğu Queensland Avustralya'da Maryborough şehrinde Bauple Dağı'nda bulunmaktadır. Macadamia tohumları anavatanının Avustralya olduğu, yüksek miktarda üretilip yurtdışına ihraç edilen, yenilebilir başlıca tek bitkisel üründür.^[11]

İlk ticari Macadamia ekimi 1880'lerin başında Rous Mill tarafından Lismore, Yeni Güney Galler'in 12 km güneydoğusunda olup ağaçların hepsi M. tetraphylla idi.^[12] Küçük bir ticari gelişim ile 19. yy.ın sonu ve 20. yy.ın başlarında Avustralya'da başlayan Macadamia endüstrisi,1920'lerde Hawaii'ye de ticari şekilde yayılmıştır. Macadamia tohumları ilk olarak 1882'de William H. Purvis tarafından Hawaii'ye getirilmiştir. Kendisi Hawaii'nin en büyük adasında bulunan Kukuihaele şehrinde Pacific Sugar Mill şirketinin genç bir müdürü olup aynı yıl tohumları Kapulena şehrine ekmiştir.^[13]

Hawaii Macadamia üretiminde uluslararası çapta iyi şekilde bilinse de 2006 yılından beri Macadamia üretimi Hawaii'de düşmeye başlamıştır. Bunun nedeni ise aşırı üretimden kaynaklanan piyasadaki düşük fiyatlardır.^[14]

Hawaii ve Avustralya dışında Macadamia Güney Afrika, Kaliforniya, Kosta Rika, İsrail, Kenya, Bolivya, Yeni Zelanda, Kolombiya, Guatemala ve Malavi'de de üretilmektedir. Ancak yıllık 100.000 tonluk tohum üretimi ve piyasanın %40'ına hakimiyeti ile Avustralya en büyük ticari üreticidir.

Macadamia, nemini kaybetmesi için sert ve katı bir yerde bekletilir. Sonrasında tohum sallanılıp dinlenildiğinde kabuğunun altındaki iç kısmın sallanırken ses çıkarması nemini kaybettiğini gösterip, kabuk kırılabilir. Buna karşın sallandığında ses gelmemesi tohumun yeterince nemini kaybetmediği ve kabuğundan ayrılamayacağını gösterir. Kabuğun yöneliminden periyodik olarak nemini kaybetmedikçe çıngırak gibi ses gelmez.

Sonra metal bir mengene veya çekiç ile hafifçe baskı basınç yapılmak suretiyle kabukta değişik düzlemlerde ufak kırıklar oluşturulup tohumu değerlendirilmek üzere çıkarılır.^[15]

Malavi'de ilk olarak çay bahçelerine çayları korumak için alçak yerlerde rüzgar koruyucusu gibi gelen Macadamialarda çay toplayıcıları bu şekilde çıkardıkları tohumları kavurup yağlı kuruyemiş gibi kullanırlar.

Kaju, fındık gibi yenilebilir diğer kuruyemişlerle karşılaştırıldığında, makademya türlerinin lipitler (yağlar) yönünden zengin ancak protein yönünden fakir oldukları göze çarpmaktadır.^[16] Hiçbir tohumu yenilebilen kuruyemişin ulaşamadığı oranda tekli doymamış yağlara sahiptir ve bu yağların yaklaşık %22'si omega-7 yağ asitlerinden doymuş yağlara benzer biyolojik etkiye sahip palmitoleik asittir.^[17] Ayrıca %9 protein, %9 karbonhidrat ve %2 diyet lifi ayrıca, kalsiyum, fosfor, potasyum, sodyum, selenyum, demir, tiamin, riboflavin ve eser miktarda niasin makademya fındığında bulunmaktadır.^[18]

Makademyalar köpekler için toksiktir. Yenmesi halinde, yendikten 12 saat sonra h'alsizlik, ayakta durmayı zorlaştıran uzuv felci ile ortaya çıkan makademya toksikozlarına yol açar. Tüketilen miktara göre ayrıca kas titremesi, eklem ağrısı ve ağır karın ağrısı da ortaya çıkabilir. Yüksek miktarda toksin alımında ağrı kesici, narkoz vs. rahatlatıcılar toksik etkiler ortadan kalkana kadar hayvana verilebilir. Genel iyileşme sıkça 24 ila 48 saat sonra olur.^[19]

Macadamia ağaçları, tropikal ve subtropikal iklimlerin nemli topraklarda en iyi şekilde yetişir. Bu ağaçların gövdeleri, genellikle yüksekliği 15-20 metre arasında değişir ve gövdeleri, yapraklarının altında yoğun bir şapka gibi gizlenir. Ağaçların yaprakları, 15–30 cm uzunluğunda ve 5–10 cm genişliğindedir ve yaprakların uçları genellikle keskindir. Macadamia ağaçları, yaz aylarında çiçek açar ve çiçekleri, beyaz veya pembe renktedir. Meyveler ise, yaprakların arasında düzgün şekilde düzenlenmiştir ve kabuğu, yeşil veya sarı renktedir. Kabuğun içinde, yumuşak ve tatlı olan macadamia fındığı bulunur.

Macadamia ağaçları, özellikle Avustralya ve Hawai'de yaygın olarak yetiştirilir ve bu ülkelerde, macadamia fındığı üretimi, önemli bir tarım sektörüdür. Bu fındıklar, çeşitli tatlıların yapımında kullanılır ve aynı zamanda, zengin protein ve yağ içeriği nedeniyle, tüketimi önerilir. Macadamia fındığının yüksek fiyatı, üretim maliyetlerinin yüksek olması ve meyvenin çekirdeğine ulaşılmasının zor olması nedeniyle, özel ürünlerin yapımında kullanılır.

Ağaçlar aynı zamanda parlak yaprakları ve çekici çiçekleriyle süs bitkisi olarak subtropik bölgelerde yetiştirilebilir. Macadamia türleri Batrachedra arenosella gibi bazı Lepidoptera türleri için yemeklik bitki olarak kullanılabilir.

Macadamia bitkileri sümbül makav papağanı gibi bazı hayvanları bünyesinde barındırır. Zira büyük papağanlar insanlar dışında kabukları kırıp tohumları yiyen az sayıdaki hayvanlardan biridir.^[20] Morris Arkin varyetesi daha kolayca kırılmaya hazır haldedir.

Makademya tohumları, evlilik öncesi doğu bölgelerinde geleneksel dans başlangıcında, geleneksel Polonya seremonilerinde önemli bir yer tutar.^[21]

Macadamia yağı yaklaşık %22 Omega 7 palmitoleik asit içerdiğinden dolayı değerlidir.^[22] Bu asit mink yağında da %17 oranında bulunup, makademya onun botanik bir alternatifidir. Mink yağına nazaran daha fazla deri bakımını sağlayan palmitoleik asit içermesi ve üzerine Macadamia'nın yüksek antioksidan özelliği onun özellikle cilt bakımı için kozmetikte yoğun talep görmesine yol açmıştır. Fakat pek çok tohumun yaptığı gibi Makademya da insanlarda alerjik reaksiyonlara neden olabilmektedir.

Bu reaksiyonlar dudaklarda şişme, boyunda aşırı derece kaşıntı gibi semptomlar ve anafilaksi şeklinde baş gösterir. Bu sebeple özellikle bu tohumları hiç tüketmemiş çocuk ve yetişkinlerinde kullanımında dikkat etmesi gerekir.

Makademya ağacı aşılama ile genellikle çoğaltılır ve genelde ticari kalitedeki tohumları 7 ile 10 yıllık bir süre geçtikten sonra iyi şekilde meyve verir ancak bir kere yerleşti mi yaklaşık 100 yıl boyunca meyve vermeye devam eder. Makademyalar iyi drenajlı ve verimli toprakları ve yıllık 1.000-2.000 mm yağışı tercih eder, ısı 10 derecenin altına düşmemelidir ancak bir kere geliştikten sonra ağaç -5 dereceye kadar hafif kısa süreli donlara dayanabilir; yine de ortalama yıllık sıcaklık 25 derece civarında olmalıdır. Kökleri gevşektir ve fırtınalar ağaçları kökünden devirebilir ayrıca Phytophthora kök hastalığına karşı aşırı hassastır. M. tetraphylla türü integrifolia türüne göre soğuklara biraz daha dayanıklıdır ancak bu tür kabuğunun kırılması daha zor olduğundan daha çok üzerine integrifolia türünün aşılanması için anaç olarak kullanılmakta veya "Beaumont" gibi 2 yenilebilir tür çaprazlanarak daha verimli ve dayanıklı yeni bir varyete tür oluşturulmaktadır. Yine de bu türün de ticari varyeteleri bulunmaktadır.

A Macadamia integrifolia / M. tetraphylla hibriti ticari bir varyete olup Avustralya ve Yeni Zelanda'da geniş şekilde yetiştirilir; ilk olarak Dr. J. H. Beaumont tarafından keşfedilmiştir. Yağ yönünden zengindir ancak tatlı bir tür değildir. Yeni oluşan yaprakları kırmızımsı bir haldedir, çiçekleri parlak pembe ve uzun salkımlar halindedir. 4. yıldan sonra yararlı şekilde meyveye yatabilien ve yıldan yıla gelişen bahçelerde hızla yetişebilen varyetelerden biridir. İyi bir tozlaşma olursa çok iyi şekilde meyve verir. Ayrıca etkileyici üzüm şeklindeki salkımlarında oluşan meyveleri bazen ağacın dalını kıracak kadar ağır olabilir. Ticari bahçelerde ağaç başına 8. yılda 18 kg'a kadar ulaşabilir. Ancak kötü yanları olgunlaşmış meyveler ağaçtan kolay düşmeyip toplanmaları gerekir ve ağaçlar özellikle hasatta ağacın iç kesimlerindeki dallar biraz batıcıdır. Ancak pek çok ticari türe nazaran kabukları kolayca açılabilir.

Avustralya'dan gerçek bir M. tetraphylla varyetesidir, bu tür verimliliği, aroması ve istikrarı ile 'Beaumont' türünün tozlaşması için kullanılmaktadır.

Güney Afrika'dan M. integrifolia / M. tetraphylla hibrit türüdür, tatlı tohumu vardır, bu sebeple şekerinin karamalize olmaması için dikkatli pişirilmelidir. Tatlı tohumu genelde tam olarak işlemden geçmez ve tadı genelde iyi değildir ancak hiç pişirilmeden de yenebildiğinden pek çok insanca sevilmektedir. Ayrıca çürümeye neden olabilecek ufak bir mikrofil (kabuğunda ufak bir delik) bulunmaktadır. Bu sebeple kırılabilme yüzdesi yüksektir. 10 yıllık bir ağaç 22 kg meyve verebilir. Beaumont türünün tozlaşması için kullanılan ürün miktarı yönünden onunla karşılaştırılabilir bir türdür.

M. integrifolia / M. tetraphylla hibritidir, ancak nadiren yayılan bodur bir ağaçtır. Buna ilaveten 9 yıllık bir ağacın 17 kg kadar meyve verebildiği görülmektedir ve meyveleri olgunlaşınca doğrudan yere düşer. Bununla birlikte dezavantajları meyveleri kalın kabuklu olup kırılması zordur ve pek fazla meyvelerinin tadı bulunmamaktadır.

Morris Arkin Backyard Horticulturalist - Arkin Papershell Macadamia

• Flora of Australia: Macadamia3 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "Macadamia F.Muell". Australian Plant Name Index (APNI), IBIS database. Centre for Plant Biodiversity Research, Australian Government. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
• Australia's most delicious bush nut22 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Hawaii Macadamia Nut Association2 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. official web site
• Wikimedia Commons'ta Macadamia ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
• Vikitür'de Macadamia ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.