Osko-Umbriya dilleri

Osko-Umbriya Sabel, Sabelik
Coğrafi dağılım	Antik Güney ve Merkez İtalya
Sınıflandırma	Hint-Avrupa İtalik Osko-Umbriya
Alt bölümler	Oskanca † Umbriyaca † Volskice † Sabince † Güney Pikence † Marsice † Pelinyice † Hernikçe † Marrukince † Ön-Samnitçe †
MÖ 6. yüzyıl öncesi Demir Çağı İtalyası'ndaki dillerin yaklaşık dağılımı

Osko-Umbriya, Sabelik veya Sabel dilleri, Antik Roma'nın gücünün genişlemesiyle yerini Latinceye bırakmadan önce Osko-Umbriyalılar tarafından Merkez ve Güney İtalya'da konuşulmuş Hint-Avrupa dilleri olan İtalik dillerin soyu tükenmiş bir grubudur. Yazılı tasdikleri MÖ 1. milenyumun ortasından MS 1. milenyumun ilk yüzyıllarına kadar gelişmiştir. Diller neredeyse sadece yazıtlardan - özellikle Oskanca ve Umbriyaca - biliniyor ama Latincede bazı Osko-Umbriyaca alıntı kelimeler de var. Oskanca ve Umbriyaca'nın (ve lehçelerinin) iki ana kolunun yanında Güney Pikence, Sabel dillerinin üçüncü bir kolunu gösterebilir.^[1] Tüm dilsel Sabel bölgesi bir lehçe sürekliliği olarak da kabul edilebilir. "Küçük lehçelerin" çoğundan elde edilen kanıtların azlığı, bu tespitleri yapmanın zorluğuna katkıda bulunuyor.

Antoine Meillet'nin kendi teorisini takiben, Osko-Umbriya dilleri; Latince, Faliskçe ve diğer ilgili birkaç dili daha içeren İtalik dillerin bir kolu olarak kabul edildi.^[2] Ancak bu üniter şema, İtalik dillerin Hint-Avrupa içinde ayrı iki kola ayrılması gerektiğini öneren Alois Walde, Vittore Pisani ve Giacomo Devoto gibi kişilerce eleştirildi. Bu görüş 20. yüzyılın ikinci yarısında biraz kabul görmüş olsa da İtalya'daki tam oluşum ve nüfuz süreçleri araştırma konusu olarak kalmaya devam ediyor.^[3] Rix gibi bu düşünceyi destekleyenler daha sonradan bu fikri reddedecekti ve tüm İtalik dillerin eşsiz bir ortak atadan türediğini öneren "üniter teori" baskın kalacaktı.^[4] Her halükarda, tüm bu dillerin yayılımının, doğu kökenli Hint-Avrupa nüfuslarının giderek artan akışıyla gerçekleşmiş olması, Oski ve Umbri'nin İtalyan Yarımadası'na Latin ve Falisklerden sonra, İapigyalılar ve Mesapyalılardan önce ulaşmış olması mantıklıdır.^[5]

İtalyan yarımadasının kalbinde konuşulan Sabel dillerinin iki ana kolu, güneyde Oskanca ve Oskancanın kuzeyinde Umbriyacadır. Sabel dillerine dahil edilen diller şunlardır: Volskice, Sabince, Güney Pikence, Marsice, Pelinyice, Hernikçe, Marrukince ve Ön-Samnitçe.

Ekçe ve Vestince geleneksel olarak Oskanca grubuna veya Umbriyaca grubuna atfedilmiştir. Fakat hepsi zayıf bir şekilde tasdiklenmiştir ve böyle bir ayrım kanıtlarla desteklenmemektedir. Görünen o ki kuzeyde Umbriyaca, güneyde Oskanca ve aradaki 'Sabel' dilleri (bir sonraki bölüme bakınız) her ikisinin özelliklerine sahip olan bir lehçe sürekliliğinin bir parçasını oluşturmuş olabilir.^[6]

Bununla birlikte, Güney İtalya ve Sicilya'ya dağılmış Oskanca konuşan koloniler de vardı. Oskanca, Romalıların boyun eğdirmesi yıllar süren güçlü düşmanlarından olan Samnit kabilelerinin diliydi. (Samnit Savaşları MÖ 370'den MÖ 290'a kadar sürdü).

Bu diller, MÖ 400 ile MS 1. yüzyıl arasında yazıldığı düşünülen birkaç yüz yazıttan bilinmektedir. Pompeii'de kamu binalarındaki adak ve tabelalar gibi çok sayıda Oskanca yazıt vardır.

Umbriyaca; Umbriyalılar, Romalılara boyun eğdiğinde bir düşüş sürecine girdi ve Romalılaştırma onun ölümüne yol açtı. Umbriyaca, tüm Osko-Umbriya dilleri arasında özellikle İguvin Tabletleri sayesinde en iyi bilinen dildir.

Bu diller Samnium ve Campania'da, kısmen Puglia, Lucania ve Bruttium'da ve Mamertinler tarafından Sicilya kolonisi Messana'da (Messina) konuşuldu.

Sabel aslen Roma genişlemesi sırasında Merkez ve Güney İtalya'da yaşamış olan İtalik halkının toplu etnik adıydı. Bu isim sonradan Theodor Mommsen tarafından Unteritalische Dialekte kitabında Oskanca ve Umbriyaca olmayan Roma öncesi Merkez İtalya lehçelerini tanımlamak için kullanıldı.^[7]

Terim şu anda bir bütün olarak Osko-Umbriya dilleri için kullanılmaktadır. "Sabel" bir zamanlar Osko-Umbriya olan veya olmayan tüm küçük diller için kullanılmıştı. Kuzey Pikence de dahil edilmişti ama alakalı olup olmadığı halen daha belirsizliğini korumakta.

Tanıklığı korunan Osko-Umbriya dilleri veya lehçeleri şunlardır:^[8]

• Oskan, İtalyan yarımadasının güney merkez bölgesinde konuşulan dilleri içerir:
  • Oskanca; daha az bilinen ve Oskancayla ilgili olduğu kabul edilen diğer çeşitliliklerle birlikte grubun en iyi belgelenmiş dilidir.
    • Marrukince
    • Pelinyice
• Umbriya, yarımadanın kuzey merkez bölgesinde konuşulan dillerle birlikte.
  • Umbriyaca
  • Marsice
  • Sabince
  • Volskice
  • Hernikçe
• Piken-Ön Samnit
  • Güney Pikence
  • Ön-Samnitçe, güneyde belgelenmiş bir dil fakat Güney Pikenceye Oskancadan daha yakın özellikler içeriyor gibi görünüyor.
• Bilinmeyen
  • Ekçe
  • Vestince (Büyük olasılıkla Oskan, Vestincenin yakından bağlantılı olduğu komşuları Pelinyice ve Marrukince gibi.)

Topluca "Sabel lehçeleri" olarak bilinen az belgelenmiş varyantlar, çok fazla kanıt olmadan iki ana gruba atfedilir. Bazı yazarlar, örneğin Ekçe ve Vestinceyi birlikte gruplamak yerine karşıt dallara yerleştirerek bu tür geleneksel sınıflandırmadan şüphe duyarlar.^[9]

Osko-Umbriya dilleri, tekil olarak yaklaşık 5 farklı biçimbilimsel durumu olan, Latincedekine benzer, bükünlü dillerdi.

Osko-Umbriya dilleri Latinceden çok daha zayıf bir şekilde tasdiklenmiş olsa da birkaç bin kelimelik yazıtlardan oluşan bir külliyat, dilbilimcilerin bazı kladistik yenilikleri anlamasına izin verdi. Örneğin, Ön Hint-Avrupaca solukluları, Latincede ünlü arasında b, d ve h/g olarak görünürken (medius < *medʰyos) solukluların tümü Sabel dillerinde f olarak görünür (Oskanca mefiai< *medʰyos). Ek olarak; Latince, Ön Hint-Avrupaca dudaksıl-artdamaksıl seslerini korurken (Q-İtalik) Osko-Umbriya dilleri, onları dudaksıl olarak bileştirir (P-İtalik): Latince quattuor, Oskanca petora.

• İtalik halklar

• Villar, Francisco (1997). Gli Indoeuropei e le origini dell'Europa [Hint-Avrupalılar ve Avrupa'nın kökenleri] (İtalyanca). Bologna, Il Mulino. ISBN 88-15-05708-0. 

• Adams, Douglas Q. ve James P. Mallory. 1997. "İtalik diller." Hint-Avrupa kültürünün ansiklopedisinde. Düzenleyen James P. Mallory ve Douglas Q. Adams, 314–19. Chicago: Fitzroy Dearborn.
• Baldi, Philip . 2002. Latincenin temelleri. Berlin: de Gruyter.
• Beeler, Madison S. 1952. "Latince ve Osco-Umbrian ilişkisi." Dil 28: 435–43.
• ————. 1966. "İtalik içindeki karşılıklı ilişkiler." Eski Hint-Avrupa lehçelerinde: 25-27 Nisan 1963, Los Angeles, California Üniversitesi'nde düzenlenen Hint-Avrupa Dilbilimi Konferansı Tutanakları. Henrik Birnbaum ve Jaan Puhvel, 51-58 tarafından düzenlendi. Berkeley: Üniv. California Press'ten.
• Buck, Carl Darling. 1928. Bir yazıt koleksiyonu ve bir sözlük içeren bir Oscan ve Umbrian dilbilgisi. 2. Baskı. Boston: Cin.
• Clackson, James. 2015. "Hint-Avrupa'nın Sabellian Şubesinde Alt Gruplama." Filoloji Derneği İşlemleri 113 (1): 4-37. https://doi.org/10.1111/1467-968X.12034
• Colman, Robert. 1986. "Roma genişleme döneminde Orta İtalik diller." Filoloji Derneği İşlemleri 84(1): 100-131.
• de Vaan, Michiel. 2008. Latince ve diğer italik dillerin etimolojik sözlüğü. Leiden Hint-Avrupa Etimolojik Sözlük Serisi 7. Leiden, Hollanda: Brill.
• Dupraz, Emmanuel. 2012. Sabellian Göstericiler: Formlar ve İşlevler. Leiden: Brill.
• Mercado, Angelo. 2012. İtalik Ayet: Eski Latince, Faliscan ve Sabellic'in Şiirsel Kalıntıları Üzerine Bir Çalışma. Innsbruck: Institut für Sprachen und Literatürn der Universität Innsbruck.
• Middei, Edoardo. " Gli antroponimi sabellici in *-ai̭os e le basi onomastiche con morfo-struttura aCCa- (*-ai̭os ile Sabelli kişisel adları ve morfo-yapısal desen acca- ile onomastik tabanlar). İçinde: Greko-Latin Brunensia . 2015, cilt. 20, is. 2, s. 105-121. ISSN 2336-4424 9 Temmuz 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Nishimura, Kanehiro. "Sabellian Dillerinde *-ismo- ve *-isim̥mo Üstün Son Ekleri." Glotta 81 (2005): 160-83. www.jstor.org/stable/40267191.
• Poccetti, Paulo. "Dil sabelliche". İçinde: Palaeohispanica: revista sobre lenguas y culturas de la Hispania antigua n. 20 (2020): s. 403-494. ISSN 1578-5386 9 Temmuz 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. DOI: 10.36707/palaeohispanica.v0i20.399
• Poultney, James. 1951. "Volscianlar ve Umbrialılar." Amerikan Filoloji Dergisi 72: 113-27.
• Tikkanen, Karin. 2009. Latince ve Sabellian dillerinin karşılaştırmalı bir grameri: Vaka sözdizimi sistemi. Doktora tezi, Uppsala Üniv.
• Weiss, Michael L. 2010. Sabelli İtalya'da Dil ve Ritüel: Üçüncü ve Dördüncü Tabulae Iguvinae'nin Ritüel Kompleksi. Leiden: Brill.
• Woodard, Roger D. 2008. Avrupa'nın Kadim Dilleri. Cambridge: Cambridge University Press.

• " Eski İtalya'nın Dilleri ve Kültürleri. 10 Temmuz 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tarihsel Dilbilim ve Dijital Modeller 10 Temmuz 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ", İtalyan Üniversite ve Araştırma Bakanlığı tarafından proje fonu (PRIN 2017)
•  Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Sabini". Encyclopædia Britannica. 23 (11. bas.). Cambridge University Press. ss. 965-966.