Diş numaralandırma

Diş uzmanları, yazarken ya da konuşurken, belirli bir diş hakkında bahsetmek için birkaç farklı diş numaralandırma sistemi kullanırlar. En yaygın olan sistemler ISO Sistemi, Üniversal Numaralandırma Sistemi ve Palmer numaralandırma yöntemi. ISO sistemi tüm dünya genelinde kullanılırken üniversal sistem Birleşik Devletler genelinde kullanılır. ISO sistem bilgisayarlı işlemlere kolayca adapte olabilir.

Paleoantropologlar diğer bir sistem kullanılır.

Amerikan Diş Hekimleri Birliği (ADA) komitesi 1947'de Palmer numaralandırma yönteminin kullanılmasını önerdi. Ancak bu yöntem sembol kullanımı gerektirdiğinden klavyelerde kullanımı zordu. Nihayetinde, dernek resmî olarak 1968 yılında Üniversal sistem destekledi. Dünya Sağlık Örgütü ve Dünya Diş Hekimleri Birliği (FDI) resmî olarak iki-rakamlı numaralandırma sistemi olan FDI sistemini kullanır. Ancak, 1996'da ADA üniversal sisteme bir alternatif olarak ISO sistemi belirledi.

Dünya Sağlık Örgütü'nün Uluslararası Standartlar Örgütü Tayin Sistemi (ISO Sistemi) belirli bir diş hakkında bilgi vermek için uluslararası diş uzmanları tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır. Dünya Diş Hekimleri Birliği'ne (FDI) dayanır ve ISO 3950 olarak da bilinir. Nitekim iki rakamlı bir numaralandırma sistemi olan ISO Sisteminde ilk rakam dişin çeyreğini ve ikinci rakam yüzün orta yarısından itibaren kaçıncı diş olduğunu temsil eder. Kalıcı dişler için, üst sağ dişler "1" rakamıyla, üst sol dişler "2" rakamıyla, alt sol dişler "3" rakamıyla, alt sağ dişler "4" rakamıyla başlar. Süt dişler için üst sağ, süt sol, alt sol, alt sağ çeyreklerine karşılık gelen rakamlar sırasıyla 5, 6, 7, 8 şeklinde gider. Üniversal sistemin kullanıldığı yerlerde karışıklığa sebep olmaması için belirli bir dişten bahsedilirken örneğin kalıcı sağ maksiller orta kesici diş "bir, bir" şeklinde söylenir. Çünkü üniversal sistemde de bazı dişler 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18 şeklinde gösterilir ve sayı olarak okunur. Ancak Türkiye'de kabul gören kullanım, üniversal sistemin neredeyse hiç kullanılmamasının ve sayıların her bir hanesi için bir kelime kullanılmasının etkisi ile karşılık gelen numarayı sayı gibi okumaktır. Örnek olarak, sol mandibular ikinci küçük azı dişinden bahsederken "otuz beş" denilir.

Örneğin: 5 numaralı konumda bulunan beklenenden farklı normal tam bir alt sağ çenede görülen bir süt dişi retansiyonu (düşmemesi) şöyle gösterilir: 41, 42, 43, 44, 85, 46, 47, 48.

• 
  üst çene için ISO numaralandırma
• 
  alt çene için ISO numaralandırma
• 
  süt dişler için ISO numaralandırma

                     Kalıcı Dentisyon
        üst sağ - 1                    üst sol - 2
    18 17 16 15 14 13 12 11 | 21 22 23 24 25 26 27 28 
 R --------------------------------------------------- L
    48 47 46 45 44 43 42 41 | 31 32 33 34 35 36 37 38 
        alt sağ - 4                    alt sol - 3 

                      Süt Dentisyon
        üst sağ - 5                    üst sol - 6
             55 54 53 52 51 | 61 62 63 64 65 
          R --------------------------------- L
             85 84 83 82 81 | 71 72 73 74 75 
        alt sağ - 8                    alt sol - 7

 I - Kesici
 C - Köpek
 P - Küçük azı
 M - Azı

Palmer numaralandırması diş hekimleri tarafından belirli bir dişten bahsederken kullanılır. Her ne kadar FDI Dünya Diş Hekimleri Birliği numaralandırması yerini alsa da, Birleşik Krallık'ta diş hekimliği öğrencileri ve pratisyenler tarafından çoğunlukla tercih edilen yöntem olmaya devam ediyor. 1861'de Zsigmondy köşeleri kullanılarak dişlerin hangi çeyrekte olduklarını kaydeden Macar diş hekimi Adolf Zsigmondy tarafından geliştirilmesine ithafen aslında "Zsigmondy sistemi" denilir. Orta hattan uzaklaşan sırayla, kalıcı dişler (yetişkin) 1'den 8'e kadar rakamlarla numaralandırılır ve süt dentisyon (geçici, dökülen, bebek, primer de denir) önce roma rakamları I, II, III, IV, V kullanılarak bulunduğu çeyreğin sembolü ile gösterilmiş daha sonra Palmer roma rakamlarını A, B, C, D, E gösterimine çevirmiştir.

Palmer numaralandırması dişin hangi çeyrekte olduğunu gösteren sembolleri (┘└ ┐┌) ve orta hattan uzaklığını gösteren sayıları içerir. Yetişkin dişleri 1-8 arasındaki rakamlarla, süt dişleri A-E arasındaki harflerle gösterilir. Her sol ve sağ maksiller orta kesici de 1 sayısı ile gösterildiğinden sağdakinin gösteriminde sayının alt tarafında "┘", soldakinin ise "└" sembolü vardır.

                      Kalıcı Dentisyon
        üst sağ - 1x                    üst sol - 2x
            8 7 6 5 4 3 2 1 | 1 2 3 4 5 6 7 8 
  R --------------------------------------------------- L
            8 7 6 5 4 3 2 1 | 1 2 3 4 5 6 7 8
        alt sağ - 4x                    alt sol - 3x

                      Süt Dentisyon
        üst sağ - 5x                    üst sol - 6x
                 E D C B A | A B C D E 
          R --------------------------------- L
                 E D C B A | A B C D E 
        alt sağ - 8x                    alt sol - 7x

I - Kesici
C - Köpek
P - Küçük azı
M - Azı

Üniversal veya evrensel numaralandırma sistemi dense de yalnızca Birleşik Devletler'de yaygın olarak kullanılır. Bu sebeple Türkçede çoğu zaman evrensel yerine üniversal tabiri tercih edilir. "Amerikan sistemi" de denir. A-T arası harfler süt dişleri için 1-32 arasındaki sayılar ise kalıcı dişler için kullanılır. "1" sayısının gösterdiği diş maksiller sağ üçüncü azı dişidir ("yirmi yaş dişi") ve böylece üst dişler üzerinden sol tarafa doğru sayılır. Ardından 17 ile gösterilen mandibular sol üçüncü azı dişi ile sayma başlar ve alt dişler üzerinden sağ tarafa doğru sayılır. Her bir diş klavyede kullanımı kolaylaştıran eşsiz bir sayıyla ya da harfle temsil edilir.

Paleoantropologlar diğer primatlara da uygun bir sistem kullanırlar. Üst dişler sırasıyla şu şekilde gösterilir; I¹, I², C⁻, Pm³, Pm⁴, M¹, M², and M⁴. Sağ veya sol belirtilmelidir. Alt dişler sırasıyla şu şekilde gösterilir; I₁, I₂, C₋, Pm₃, Pm₄, M₁, M₂, and M₃. 3. ve 4. küçük azıların gösterilmesinin sebebi, daha önceki primatlarda küçük azılarla köpek dişi arasında iki farklı küçük azı dişi daha olmasıdır.

4 çeyrek şöyle gösterilir:

• UR - üst sağ
• UL - üst sol
• LR - alt sağ
• LL - alt sol

Her bir çeyrek için orta hattan başlayacak şekilde dişler Palmer numaralandırmasına göre kalıcı dişler için 1-8 rakamları ve süt dişleri için A-E harfleri kullanılarak gösterilir.

Örneğin: kalıcı üst sol birinci azı dişi: UL6