Bayağı vaşak
| Bayağı vaşak | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||
| Korunma durumu | ||||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
Lynx lynx
Linnaeus, 1758 | ||||||||||||||||||||
Bayağı vaşak (Lynx lynx), kedigiller (Felidae) familyasından Avrasya'da yaygın olan bir vaşak türüdür. Orta büyüklükteki yabani kedi cinsi Lynx'in günümüze ulaşan dört türünden biridir. Kuzey, Orta ve Doğu Avrupa'dan Orta Asya ve Sibirya'ya, Tibet Platosu ve Himalayalar'a kadar geniş bir alana yayılmıştır. Ilıman ve boreal ormanlarda 5.500 m (18.000 ft) yüksekliğe kadar yaşar. Geniş dağılımına rağmen, habitat kaybı ve parçalanması, kaçak avlanma ve avının tükenmesi nedeniyle tehdit altındadır.[1]
Bayağı vaşağın yaşadığı coğrafya itibarıyla vücut özellikleri de farklılık gösterebilir. Bayağı vaşaklar arasında Türkiye ve Kafkas dağlarında yaşayan alt türler ve Sibirya'da yaşayan alt türler diğer bayağı vaşaklara göre daha büyüktürler. Bu vaşakların dişileri 24 kg ila 36 kg arasında erkekleri de 32 kg ila 45 kg arasındadır. Vücut uzunlukları ise kuyrukları hariç 140 cm kadardır. Buna 25 cm ila 35 cm arasında kuyruk da eklenince ortalama 170 cm kadar olmaktadır.
Yaşadığı coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Vaşak yaklaşık 200 yıl öncesine kadar batıdan doğuya İspanya'dan Pasifik Okyanusu'na ve kuzeyden güneye Sibirya'dan kuzey İran 'a ve Filistin'e kadar uzanan büyük bir bölgede yaşamaktaydı. 19. asır da Avrupa'nın vaşakları yok olmaya başlamışlardır. Mesela Almanya'da en son vaşak 1846'da vurulmuştur. 1960 yılına kadar Batı Avrupa'da vaşak tamamen yok edilmiştir. Kuzey ve Doğu Avrupa'da ve Asya'da sayılarını muhafaza edebilmiştir.
Günümüzde Batı Avrupa'da birçok "doğal ortamına gönderme projeleri" uygulanmakta dolayısıyla vaşak nüfusu Batı Avrupa'da bazı ufak bölgelerde artmaya başlamıştır.
Vaşak bir orman hayvanıdır, ağaçsız açık alanlardan ve yerleşim yerlerinden mümkün oldukça uzak durur, kayalık ve dağlık bölgeleri tercih eder.
Bayağı vaşaklar Türkiye'de Tunceli, Antalya, Ardahan, Bolu, Çankırı, Kars, Kastamonu, Erzurum, Sivas, Artvin ve Rize'de bulunur.
Alt türler
[değiştir | kaynağı değiştir]Bayağı vaşak alt türlerinin sayısı ve bunların yayılımları hakkında çok farklı fikirler vardır.
- Lynx lynx lynx: Örnek türü. İsveç'in güneyinden Balkan yarımadasına kadar yaygındır.
- L. l. spelea: Soyu tükenmiş bir alt tür. Batı Avrupa'da yaygındır.
- L. l. melina: Finlandiya ve İsveç'in kuzeyinden batı Sibirya'ya kadar yaygın olan bir alt tür.
- L. l. wrangeli ("Sibirya vaşağı"): Doğu Sibirya'dan kuzey Çin'e kadar yaygındır.
- L. l. dinniki: Türkiye, Kafkas Dağları, Kuzey İran, Kuzey Irak
- L. l. isabellinus: Açık gri renkli bir alt tür; Orta Asya, Tibet, Nepal, KuzeyHindistan, Kuzey Pakistan, Tacikistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Kazakistan ve Kuzeybatı Çin
- L. l. wardi: Altay Dağları
- L. l. kozlovi: Sayan Dağları
- L. l. stroganovi ("Amur vaşağı"): Rusya'nın doğusunda bulunan Amur bölgesinin alt kısmında Kuzey Çin'de, Mançurya ve Kore.
Modern bilimde bayağı vaşak ayrı bir tür olarak kabul edilir ama bu hep böyle değildi. Eskiden bayağı vaşak, Kanada vaşağı ve Pardel vaşağı ile birlikte aynı tür olarak "Kuzey vaşağı" diye adlandırılırdı.
Yaşam şekli
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bayağı vaşak yalnız yaşar ve geceleri ortaya çıkar. Av hayvanı olarak küçük ve orta boylu toynaklıları tercih ederler, bunların dışında yaşam çevrelerinde buldukları tüm küçük memelileri ve kuşları da avlarlar. Pusu kurarak avlanır, avını sessizce takip ederek sürpriz faktörüne dayanır. Avını afiksiyon metoduyla öldürür. Vaşaklar avların leşlerini yaprakların ve dalların altına saklarlar ve yaklaşık 5 gün boyunca sakladıkları yere dönüp onun etinden beslenirler (insanlara saldırdıkları görülmemiştir).
Çiftleşme zamanları Şubat ile Nisan ayları arasındadır. On hafta süren bir gebelikten sonra 2-3 yavru doğurur ve bunları bir mağaranın içinde beslerler. Yavrular bir dahaki ilkbaharda annelerinden ayrılırlar. Vaşak yavrularında ölüm oranı gayet yüksektir. Yavruların %50' ye yakını 1 yaşına gelmeden ölürler.
Vaşağın ömrü yabani ortamda ortalama 10-12 yıldır esarette daha uzun yaşadıkları vakidir.
Koruma
[değiştir | kaynağı değiştir]Bayağı vaşak dünya genelinde tehlike altında değildir ama yöresel olarak tükenmek üzere olduğu ülkeler vardır. Avrupa'da vaşak avı tamamen yasaklanmıştır ve bayağı vaşak türü birçok organizasyon tarafından korunmaktadır. Türün en büyük sorunu yasa dışı ve bilinçsiz avlanmadır. Yasa dışı avcılık yüzünden özellikle Balkanlar'da ve Türkiye'de sayıları dramatik şekilde azalmıştır. Örneğin sadece Arnavutluk'ta ve Makedonya'da bulunan Lynx lynx martinoi adlı alt türünden toplam 100 adet kaldığı bilinmektedir.Türkiye'de 2011'de yılın 4 mevsimi her ayı kapsayacak şekilde vaşak avı yasaklanmıştır.
2010 yazında Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası'nda yürüttüğü karakulak çalışması sırasında biyolog Batur Avgan bir vaşağı görüntülemeyi başarmıştır. Bu sayede Dünya'da ilk defa karakulak ve vaşakların aynı ekosistemi kullanabileceklerini kanıtlamıştır. Bugün karakulak ve vaşakları barındırabildiği bilinen Dünya'daki tek ekosistem Antalya'dadır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Breitenmoser, U.; Breitenmoser-Würsten, C.; Lanz, T.; von Arx, M.; Antonevich, A.; Bao, W.; Avgan, B. (2015). "Lynx lynx". IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi. 2015: e.T12519A121707666. Erişim tarihi: 24 Ocak 2022.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Eurasian Lynx Online Information System for Europe - ELOIS (englisch)
- www.luchserleben.de Ein Forschungsprojekt im Nationalpark Bayerischer Wald
- Large Carnivore Initiative for Europe14 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (englisch)
- Luchse im Pfälzerwald8 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Der Luchs in Hessen2 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Der Luchs im Böhmerwald - Österreich Nord7 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
