2015 ел

2015 (ике мең унбишенче) ел — кәбисә булмаган ел, милади тәкъвим буенча пәнҗешәмбе көнне башлана. Бу безнең эраның 2015 елы, III меңьеллыкның 15 елы, XXI гасырның 15 елы, XXI гасырның 2 унъеллыгының 5 елы, 2010 елларның 6 елы. 2015 елдан бирле 9 ел үтте.

• Халыкара яктылык (ут) елы^[1].
• Халыкара туфрак елы^[2].
• Татарстанда — рәсми Парклар һәм скверлар елы.
• Татарстанда — рәсми булмаган Гаяз Исхакый елы^{[чыганагы?]}.

• 1 гыйнвар — Литва еврога күчеп, еврозонаның 19-нчы иле булды.
• 2 гыйнвар — Мәүлид кичәсе^[3].
• 7 гыйнвар — Франция башкаласы Парижда мөселман дини фанатиклары Charlie Hebdo редакциясендә канкоеш оештыралар^[4].
• 10 гыйнвар — Франциядә бердәмлек җыеннарына 200 меңнән артык кеше чыкты^[5].
• 13 гыйнвар — Татарстан Республикасының Милли китапханәсе җитәкчесе итеп Сөембикә Җиһаншина билгеләнде^[6].
• 16 гыйнвар — «Татмедиа» җитәкчесе итеп Айрат Зарипов билгеләнде^[7].
• 23 гыйнвар — Cогуд Гарәбстаны патшасы Габдулла бин Габделгазиз вафат булды. Дәүләт җитәкчелеге аның ярымтуганы, 79 яшьлек шаһзадә Сәлманга күчте^[8].
• 24 гыйнвар — Украина гаскәриләре торган Мариуполь шәһәре утка тотыла. Утыздан артык шәһәр кешесе һәлак була^[9].
• 26 гыйнвар — ATR кырымтатар телевидение каналында эчке эшләр министрлыгы тарафыннан тентү үткәрелә^[10].
• 28 гыйнвар — Россия Федерация шурасы 2016 елның гыйнварына кадәр Россия төбәкләре конституцияләреннән «президент» сүзен алу турындагы канунны хуплады.^[11].
• 29 гыйнвар — Кырымтатар Милли Мәҗлесе рәисе урынбасары Әхтәм Чийгөз «халыкны тәртипсезлекләргә чакыруда һәм үзе шунда катнашуда» гаепләнеп кулга алынды^[12].
• 30 гыйнвар — Мәскәүдә РФАнең Җәмгыять фәннәренең фәнни мәгълүмат институты (ИНИОН) янып чыга.

• 3 февраль — Ленинград камалышын кичергән 81 яшьлек Рауза Галимова кибеттән май урлауда гаепләнеп, полиция бүлегендә вафат булган.^[13]
• 5—15 февраль — 65-нче Халыкара Берлин кинофестивале^[14].
• 6 февраль — Казанның Камал театрында Н. Исәнбәт әсәре буенча «Хуҗа Насретдин» спектакле премьерасы^[15].
• 10 февраль — «Башкортостан» телевидениесе җитәкчесе итеп Азамат Салихов билгеләнде^[16].
• 11 февраль — Казанның «Мир» кинотеатрында «Айсылу» дип аталган яңа татар киносы тәкъдим ителде^[17].
• 11 февраль — Икенче Минск солых килешүләре имзалана^[18].
• 11 февраль — Искәндәр Гыйләҗев Татар энциклопедиясе институты мөдире итеп билгеләнде^[19].
• 11 февраль — Россия югары мәхкәмәсе Мордовия мәктәпләрендә яулык бәйләүне тыя торган республика хөкүмәте карарын үз көчендә калдырды.^[20].
• 20 февраль — Казанда «Белем җәүһәрләре» интернет проектлар бәйгесенә гаризалар кабул итү башланды^[21].
• 21 февраль — Татарстанда «Татарча хатасыз!» фотомарафоны старт ала.^[22].
• 23 февраль — Оскар, 2015 тантанасы ^[23].
• 27 февраль — Мәскәүдә оппозиция сәясәтчесе Борис Немцов үтерелә^[24].

• 7 март — ФСБ Б. Немцовны үтерүдә шикләнелгән беренче ике адәмне тоткарлаган. Алар — Чечнябашы Р. Кадыйровка буйсынган МВД хезмәткәрләре булып чыга.
• 11 март — Казанда, зур сәүдә үзәгендә янгын чыгып, 40 кеше зарар күргән, 17 кеше һәлак булган («Адмирал» сәүдә үзәгендә янгын).
• 16 март — 11 көн «югалып торганнан» соң Россия президенты В. Путин Кыргызстандагы коллегасы белән рәсми очрашу үткәрде.
• 20 март — Атлантик океаны төньягында күренәчәк тулы кояш тотылуы (Казанда — 57 %^[25]).

• 1 апрель — Кырымда ATR телеканалының тапшырулары туктатылган.
• 27 апрель — Казакъстанда вакытыннан алда узган президент сайлавында 97,7 % тавыш белән 1989 елдан бирле ил белән идарә иткән Нурсолтан Назарбаев җиңде.^[26]

• 16 май — Чечня башкаласы Грозныйда район полициясе башлыгының 17 яшьлек мәктәп баласын икенче хатынлыкка алу церемониясе зур шау-шу белән узган.^[27]
• 17 май — Украинаның Лугански өлкәсендә диверсия оештырганда Россиянең ике махсус гаскәрие тотыла.^[28]
• 30 май — Дөнья буйлап татарлар күпләп яшәгән торак пунктларында 2015 ел Сабан туе бәйрәмнәре башланып китә.
• 30 май — Грузиянең элекке президенты Михаил Саакашвили Украинадагы Одесса өлкәсе губернаторы итеп билгеләнә.^[29]

• 2 июнь — Yandex эзләү системасының тәрҗемә хезмәтенә бета-версиядә татар теле өстәлде.^[30]
• 3 июнь — Казанда «Татарча хатасыз!» фотомарафоны нәтиҗәләре игълан ителде.^[31]
• 4 июнь — Арчада Татар әлифбасы китабына һәйкәл ачылды.^[32]
• 5 июнь — «Россия-1» (ВГТРК) телеканалында 13 ел ярым эшләгәннән соң «Мөселманнар» телетапшыруы (алып баручысы — Динара Садретдинова) ябылган.
• 9 июнь — Татарстанның Югары Ослан районында тантаналы рәвештә яңа Иннополис шәһәре ачылды^[33]
• 26 июнь — Казан мэриясе шәһәрнең иң зур һәм төзек урамнарның берсенә Нурсолтан Назарбаев исемен кушкан.^[34]

• 8 июль — Уфада ике көнлек БРИКС саммиты эшен башлады.
• 9 июль — Казан мэриясе шәһәр читендәге берничә тыкрыкка Риза Фәхретдин, Нияз Даутов, Александр Ключарев һәм Фәхри Насретдинов исемнәрен бирү карарын чыгарган.
• 12 июль — Омски өлкәсендә казарма ишелеп 25 хәрби һәлак булган, шуларның алтысы — Башкортстаннан.^[35]
• 17 июль — Ураза бәйрәме.
• 20 июль — РПЧ-ның Татарстандагы яңа митрополиты Феофан (И. Ашурков) вазифага керешкән.^[36]
• 24 июль — 9 август, «Су спорт төрләре буенча 16 FINA дөнья чемпионаты» (Казан).

• 1 август — Әнкарада Бөтендөнья кырымтатар конгрессының корылтае эшен башлады.^[37]
• 6 август — Россиядә көнбатыш илләрдән кертелгән азык-төлекне яндыру кампаниясе башланды.^[38]
• 11 август — Казан WorldSkills ярышларын уздыру хокукын яулады^[39].
• 20 август — Казанда Идел-Урал легионы сугышчыларына багышланган «Война непрощенных» документаль фильм премьерасы узган.^[40]

• 13 сентябрь — Татарстанда президент сайлаулары (озак тәнәфестән соң) һәм муниципалитет депутатларын сайлау.
• 15 сентябрь — Чаллы шәһәр мәхкәмәсе Рафис Кашаповны илне җимерүгә чакыруда, экстремистлыкта һәм террорчылыкта гаепләп өч елга иректән мәхрүм итүгә хөкем иткән.^[41]
• 24 сентябрь — Корбан бәйрәме.
• 30 сентябрь — Россия хәрби һава көчләре Сүриядә «Гыйрак һәм Левант Ислам дәүләте» басып алган территориядәге объектларны утка тотты.^[42]

• 13 октябрь — Нидерландларның махсус тикшерү комиссиясе Донецки өлкәсе өстендә бәреп төшерелгән Boeing 777 очкычы һәлакәте турында йомгаклау хисабын чыгарды.^[43]
• 21 октябрь — Алабугада Татар иҗтимагый үзәге бүлеге җыелышын полиция көч кулланып туктата.^[44]
• 27 октябрь — Башкортстанның Гафури районында район башлыгы машинасына коралдан ут ачалар.^[45]
• 28 октябрь — Кытайда «бер гаилә — бер бала» сәясәте туктатылды.^[46]
• 29 октябрь — Казанда Бөтенрусия татар төбәк тарихын өйрәнүчеләр җыены башлана.^[47]
• 31 октябрь — Мисырның Синай ярымутравы өстендә Россиянең Airbus пассажир очкычы бәреп төшерелә, 224 юлчы һәлак була.

• 9 ноябрь — Каталония парламенты Испаниядән бәйсезлек турында карар чыгарды.^[48]
• 13 ноябрь — Парижда бер төркем Якын Көнчыгыш дини фанатиклары канкоеш оештыралар. Нәтиҗәдә 130 кеше һәлак була, 351 яралана.^[49]
• 14 ноябрь — IAAF шурасы 2016 елда Казанда узасы юниорлар арасында Җиңел атлетика буенча Дөнья чемпионатын башка җиргә күчерү турында карар кылды.^[50]
• 24 ноябрь — Төркия һава көчләре Сүрия өстендә Россия хәрби көчләренең Су-24 очкычын бәреп төшерә.
• 27 ноябрь — Россия мәдәният министры Владимир Мединский төрки республикаларга халыкара ТӨРКСОЙ оешмасы белән элемтәләрне кичекмичә өзәргә боера.^[51]

• 11 декабрь — Чаллыда 85 яшьлек тыл ветераны Мисбах Сәхәбетдинов шовинист-табипны үзе ясаган коралдан атып үтерә.
• 18 декабрь — Мәскәүдә Россия башкортларының федераль милли-мәдәни мохтарияте булдырыла^[52].
• 23 декабрь — Мәскәүдә элемтә, мәгълүмати технологияләр һәм массакүләм коммуникацияләр хезмәте өлкәсендәге күзәтчелек (Роскомнадзор) хезмәтенең конкурс комиссиясе утырышы «Күңел» радиостанциясенә Чаллыда 92,6 FM ешлыгында чыгарга рөхсәт итә.^[53]
• Россия тарихында беренче тапкыр татар композиторы Рәшит Кәлимуллин илкүләм иҗат берлеге башлыгы итеп сайланды.

Төп мәкалә: 2015 елда вафатлар исемлеге

• 17 гыйнвар — Әминә Сафиуллина (89), Татарстан телевидениесенең беренче дикторы.
• 18 гыйнвар — Флорид Бүләков (66), драматург, Башкортстанның халык язучысы.
• 1 февраль — Марсель Иванов (50), татар композиторы.
• 2 февраль — Локман Бадыйкшан, язучы.
• 24 февраль — Гомәр Усманов (82), Татарстанның партия һәм дәүләт эшлеклесе, 1982-1989 елларда КПСС Татарстан өлкә комитетының беренче секретаре.
• 27 февраль — Борис Немцов (54), Россия опозиция җитәкчеләренең берсе
• 7 март — Зөфәр Гаянов (73), татар рәссамы (Уфа).
• 9 март — Мөхәммәт Сабиров (82), 1990—1995 елларда Татарстан Республикасы хөкүмәте җитәкчесе.
• 12 март — Терри Пратчетт, британ язучысы, фантаст.
• 14 март — Валентин Распутин, совет язучысы.
• 23 март — Ли Куан Ю, Сингапурның беренче премьер-министры.
• 13 май — Гайнан Сәетхуҗин (77), мәшһүр совет спортчысы, шоссе велоузышлары буенча 10 тапкыр ССРБ чемпионы.
• 15 май — Зәйнетдин Батманов, урманчы, РФ Каһарманы.
• 18 май — Әхәт Нигъмәтуллин (93), татар әдәбият белгече, шагыйрь.
• 18 май — Мәхмүт Даутов, юллар төзүче, Социалистик Хезмәт Каһарманы (1966).
• 3 июнь — Фикрәт Табиев (87), дәүләт һәм партия эшлеклесе, 1960-1979 елларда КПСС Татарстан өлкә комитетының беренче секретаре.
• 22 июнь — Вәзил Мәүликов, ТАССР атказанган төзүчесе.
• 23 июнь — Эдуард Кульпин-Гобәйдуллин (75), тарихчы, икътисадчы, Шәрыкны өйрәнгән фәлсәфәче.
• 23 июнь — Сәләм Алишев (86), тарихчы-галим.
• 26 июнь — Евгений Примаков (85), ССРБ һәм Россия Федерациясе дәүләт эшлеклесе.
• 2 июль — Әхәт Уразмәтов (сәхнә псевдонимы «Кәтүк») (83), күренекле татар сәнгатькәре, артист (Уфа).
• 16 июль — Камил Зыятдинов (64), хирург, сәламәтлек саклау министры (1994-2007).
• 20 июль — Наил Байбурин, татар рәссамы, «Чыңгыз-хан» иҗат төркеме әгъзасы (Уфа).
• 4 август — Фәнзаман Баттал (76), язучы, публицист, сатира остасы.
• 30 сентябрь — Тәлгать Насыйров, татар матбугаты тарихчысы (90).
• 7 ноябрь — Ирина Колмогорцева, рәссам.
• 23 ноябрь — Ирек Баһманов (83), татар театры актеры.
• 13 декабрь — Азат Магазов (89), Башкортстанда яшәп иҗат иткән татар язучысы.
• 18 декабрь — Рәшит Зәйнетдинов, рәссам, С. Юлаев бүләге иясе.
• 24 декабрь — Хашим Мостаев (97), күренекле татар хореографы, балет биючесе, мөгаллим-остаз.

• 
  Мөхәммәт Сабиров
• 
  Әминә Сафиуллина
• 
  Флорид Бүләков
• 
  Гайнан Сәетхуҗин
• 
  Ирек Баһманов

• Клара Булатова, «Келәү: Шигырьләр, повесть, хикәя», «Сәяхәтнамәләр: шигырьләр», «К солнцу лицом» китаплары өчен.
• Ирина Колмогорцева, «Казан һәм Габдулла Тукай» график эшләнмәләр сериясе өчен.
• Муса Җәлил исемендәге Татар Академия Дәүләт опера һәм балет театрының түбәндәге составтагы иҗат төркеме: Рәүфәл Мөхәммәтҗанов, Георгий Ковтун, Кристина Андреева, Михаил Тимаев. «Алтын Урда» балет спектаклен һәм аның образларын тудырган өчен.

• Медицина һәм физиология өлкәсендә Нобель премиясе — Уильям Кэмпбелл һәм Сатоси Омура — паразит кортлар чыгарган инфекцияләргә каршы яңа терапия уйлап тапкан өчен^[55].
• Физика өлкәсендә Нобель премиясе — Артур Макдональд һәм Такааки Кадзита — нейтриноның массасы барлыгын күрсәткән ачыш өчен^[55].
• Химия өлкәсендә Нобель премиясе — Томас Линдаль, Пол Модрич һәм Газиз Сәнҗәр — күзәнәкләрнең генетик мәгълүматны саклау һәм зыян күргән ДНКның тергезелү механизмын ачыклаган өчен^[55].
• Әдәбият өлкәсендә Нобель премиясе — Белорусия язучысы Светлана Алексиевич — хәзерге заман авырлыкларына һәйкәл куючы әсәрләре өчен^[55].
• Икътисад өлкәсендә Нобель премиясе — инглиз-американ икътисадчысы Энгус Дитон — халыкның ярлылык проблемнарын, куллануын һәм мул тормышны анализлаган хезмәтләре өчен^[55].
• Тынычлык өчен Нобель премиясе — Тунисның Милли диалог квартеты — 2011 елда илдә кабынган Ясмин инкыйлабы вакытында демократик үсеш юлы сәясәтен алга сөреп дәвам итү тырышлыклары өчен^[55].

	Тарих порталы
	Вакыт порталы
	Бәйрәмнәр порталы

	Викиҗыентыктагы медиафайллар?

• 2015 йомгаклары: Татарстан вакыйгалары
• 2015 ел нәтиҗәләре - фактларда һәм фотоларда
• 2015 ел нинди мәдәни чаралары белән тарихка кереп калды?(үле сылтама)
• 2015 йомгаклары: фән дөньясы
• Азатлык укучылары 2015 елның иң яхшы фильмнарын сайлады